Luigge XIV 'e Franza

Luigge XIV 'e Burbone, canusciuto pure comme 'o Rre Sole (Saint-Germain-en-Laye, 5 'e settembre 1638 – Versailles, 1 'e settembre 1715) fuje rre 'e Franza dô 14 'e majo 1643, quanno teneva mmeno 'e cinche anne, ô 1 'e settembre 1715, juorno d''a morte soja a quase 77 anne. P''a durata soja, 'o sujo è 'o regno canosciuto cchiù luongo d''a storia.

Luigge XIV 'e Franza
'O Rre Sole
Rre 'e Franza e Navarra
Stemma
'N careca	14 'e majo 1643 – 1 'e settembre 1715
Incoronazzione	7 'e giùgno 1654
Predecessore	Luigge XIII 'e Franza
Successore	Luigge XV 'e Franza
Nomme cumpleto	franzese: Louis-Dieudonné de France napulitano: Luigge Diodato 'e Franza
Trattamento	Maistà Soja
Nasceta	Saint-Germain-en-Laye, 5 'e settembre 1638
Muorte	Reggia 'e Versailles, 1 'e settembre 1715
Luoco 'e sepultura	Saint-Denis
Casa riale	Burbone 'e Franza
Dinnastia	Capetingi
Patre	Luigge XIII 'e Franza
Matre	Anna d'Austria
Cunjuge	Maria Teresa 'e Spagna Marchesa de Maintenon
Religgione	Chiesia cattoleca
Firma

Isso cuncentraje tuttequante 'e putere dint'a persona soja, facenno addeventà 'o regno sujo 'o meglio asempio 'e munarchia assuluta 'e ll'epuca. Facette custruì na grossa reggia a Versailles, fore Parigge, addò facette spurtà tuttequante 'e nobbele franzese pe 'e meglio cuntrullà e ll'allascà d''a puliteca. 'A cuncezione 'e Luigge d''o putere se po' esprimmere c'a famusa frase soja L'État, c'est moi! ('O Stato so' ij!).

'E primm'anne e 'o regno

Luigge 'a piccerillo

'E geniture 'e Luigge fujeno 'o rre Luigge XIII 'e Franza e Anna d'Austria. Aroppo 22 anne 'e matremmonio, isso fuje nu figlio inaspettato p''a cocchia riale, tanno ca chiammajeno 'o criaturo Luigge Diodato (ca vò dicere, "duono 'e Ddio"). Dint'o 1643, primma 'e cumpì cinche anne, pate sujo murette e Luigge aredetaje 'o trono 'e Franza. Essenno Luigge troppo giovene pe guvernà, mate soja tenette 'o cuntrollo d''o regno nzieme c''o Cardenale Mazzarino, dipromateco taliano prencepale menisto 'e Luigge XIII. Mazzarino guidaje 'a nazzione dint'a ll'urdeme anne d''a Uerra d''e Trent'anne cuntro 'e spagnuole.

'A munarchia assuluta

Mazzarino murette dint'o 1661 e Luigge dichiaraje ch'avarrìa guvernato senza nisciun primmo menisto. Vulette regnà donca comme nu munarca assuluto pecché crereva ca 'o putere sujo comme rre fosse derivato 'a Ddio e cca Ddio sulo ne fosse responsabbele. P'arrivà ê ntenzione soje, Luigge capette ch'avarria a guvernà dint'e legge e custume d''o regno. Accussì, Luigge se cunsultaje cu 'e nobbele e meniste suje, crianno nu cunziglio nfurmale guidato pe Jean-Baptiste Colbert, 'o menisto 'e finanze.

Tuttavota, 'o putere d''o rre crescette sempe 'e cchiù e nisciuna munarchia avette tanno succiesso dint'o crià na mmaggene 'e ll'assulutismo comme 'o regno 'e Luigge XIV. Se facette nfatte chiamà 'o Rre Sole propeto pecché, comme 'o sole, è embrema 'e sbrendore e se truova 'n miezzo a tuttequante 'e cose.

Custruzione 'e Versailles

Reggia 'e Versailles

A partì d''o 1661, Luigge trasfurmaje n'ummele castiello 'e caccia a Versailles dint'a nu palazzo sbrendente. Cchiù 'e 30.000 perzone faticajeno pe custruì 'a Reggia 'e Versailles, rializzanno nu pruggetto c'agguttaje 'e casce riale ppe anne. 'E spese nun cumprenneveno 'a custruzione sola, ma ppure 'a deviazzione d''e sciumme, 'o traseto d'acque doce e d''e cultivazione 'e purtualle a bottafascio p'ammascarà 'o sciauro 'e ll'acque reflue ca nun se puteveno drenà adeguatamente. Dint'o majo 1682 'o Rre Sole spurtaje 'a capitale d''a Franza a Versailles, a 20 chilommetre 'a Parigge: era 'o mutivo 'e Luigge d'allascà se stesso e 'e nobbele suje d''e ntriche puliteche 'e Parigge. 'A reggia addeventaje 'a mmaggene stessa d''o sfarzo d"a munarchia assuluta.

Espanzione franzesa dint'Europa

Nonostante Luigge sunnasse n'aredetà spagnuola pe successore suje, 'a puliteca meletare soja nun mirava a spannere 'o terretorio franzese. 'E primme uerre 'e Luigge nfatte nascetteno pe fine difenzive, 'n particulare ppe rinfurzà 'o cunfine nord e ffà sluggià 'e spagnuole d''e cità strateggeche.

Luigge cumbattette 'a Uerra 'e devoluzione (1667-1668) pe revennecà na purzione d''e terretore spagnuole aroppo 'a muorte d''o pate d''a mugliera soja, Felippo IV 'e Spagna. Luigge revennecaje 'e Paise Vasce spagnuole mpuosto d''o duono 'e nozze ca Felippo nun pavaje maje.

L'aggrisso franzese dint'e Paise Vasce spagnuole facette deteriorà 'e relazione ntra Franza e Ulanna. Ll'ulannese nfatte già cumbattetteno 'e spagnuole pe anne e verettero n'ata vota 'a minaccia 'e n'ata putenza europea ca vuleva occupà 'o paise llòro. 'O risurdato fuje 'a Uerra d'Ulanna (1672-1678) dint'a quale Luigge dimostraje ll'affecienza d''a putenza franzesa. Dint'a na vasta campagna meletare, Luigge quase riuscette a conquistà ll'Ulanna sana sana. Ppe pruteggerse, ll'ulannese arapetteno 'e dicche llòro, allaganno 'a campagna e facenno addeventà Amsterdam n'isula virtuale. 'E surdate 'e Luigge accussì nun putettero avanzà e s'accuminciaje a niozià a treva. 'A uerra tuttavota cuntinuaje quanno Spagna e Austria s'alliajeno cu ll'Ulanna e Luigge firmaje nu trattato c''a Ngreterra dint'o 1670 ppe mantenè 'a marina ngresa neutrale. Nisciuna parte putette arrivà a na vingianza decisiva e tutt'e ddoje 'e paise fujeno sfatte economicamente e custrette a firmà na pace.

Ll'urdeme anne 'e regno

Luigge XIV dint'o 1685, anno dint'o quale revucaje ll'Additto 'e Nantes

Dint'o 1685 Luigge XIV revucaje ll'Additto 'e Nantes, ca stabbeliva 'a lebbertà 'e religgione 'n Franza. Facenno accussì, o rre dichiarava ca tuttequante 'e crestiane 'e Franza aveveno a essere cattolece. Sto fatto purtaje quase tuttequante 'e faticatore prutestante a spatrià dint'a Mmereca, Ngreterra e Germania.

Duranne 'o regno d''o Rre Sole, 'a Franza addeventaje 'o stato cchiù putente d'Europa, tanno ca ll'ate paise vulettero cupià 'e mmode 'e vestì e penzà d''e franzese. Luigge apperzì se vuttaje dint'a ll'esplorazzione d''o Canadà e dint'e muderne State Aunite 'o stato d''a Louisiana (tanno terretorio franzese) purta 'o nomme sujo. 'O rre tuttavota, spennenno sorde dint'e sfarze e uerre, facette sprufunnà 'o paise dint'e debbete a bottafascio.

Decrino

A partì d''o 1685 'o Rre Sole stava perdenno assaje 'o sbrendore sujo. Mazzarino lle nzegnaje c'aveve a faticà duramente e Luigge mantenette nu stile 'e vvita massacrante, scrollannose na serie 'e male menore e nun vulenno ascutà 'o cunziglio d''e miedece suje. Sulo nu vraccio rutto putette ffà fernì 'e vigurose passeggiate a ccavallo e 'a gutta 'o custrette a essere strascenato dint'a na seggia a rotelle nfin'a stanza d''o trono. Dint'o 1683 murette 'a primma mugliera soja e Luigge se nzuraje 'n secreto c'a Marchesa de Maintenon, a luongo amante soja. Dint'o 1711 avette a passà a traggedea d''a muorte d''o primmugeneto e ll'anno appriesso chella d''o nepote. Accussì ll'arede ô trono addeventaje 'o bis-nepote 'e cinche anne, Luigge Duca d'Angiò, c'addeventaje rre Luigge XV 'e Franza aroppo 'a muorte d''o vavone dint'o 1715.

'E rre appriesse a Luigge avetteno a tassà assaje 'e povere ppe putè ripagà 'e debbete. Chesta fuja na 'e cause 'a quale sfuciaje 'a Rivuluzzione franzesa.

Aredetà

Dint'a nu munno ca cunsiderava 'o terretorio, 'o putere e 'a ricchezza 'e primmaria mpurtanza, Luigge XIV fuje ricanusciuto comme nu gruosso rre. Trasfurmaje po' 'a Franza dint'a nazzione duminante dint'Europa, n'allargaje 'e cunfine e lassaje a ll'arede suje 'a sicurezza d''e pussedimente llòro. Luigge arrivaje a ll'apece d''o putere sujo dint'a ll'anne '70 d''o XVII seculo e protenette zo c'aveva uttenuto p''e quatto decenne appriesso 'e fronte a n'Europa aunita cuntro isso. Â fine rializzaje pure 'o suonno sujo 'e verè nu Burbone ncopp'o trono spagnuolo. Duranne 'o regno 'e Luigge, 'a Franza cunsolidaje apperzì ll'ammenestrazione d''e pussedimente culonniale e 'o cummercio, addeventanno na putenza munniale. Pe quanto cuncerne 'o fronte nterno, Luigge rinfurzaje 'o cuntrollo d''o guvierno cintrale ncopp'a devierze reggione d''a Franza, ncurpuranno 'e conquiste terretoriale soje dint'a nu Stato aunito. Cuntrariamente, sorzetaje pulemeche quanno vulette restaurà ll'aunità religgiosa cattoleca revocanno ll'Additto 'e Nantes e zuffucanno 'o prutestantesimo. Purtroppo murde d''e pulitiche 'e Luigge, sia nterne ch'estere, causajeno gruosse desase ntra 'a ggente commune, murde d''e quale duvettero patì 'a famma, avetteno a fuì d''a patria llòro o campajeno c'a sorrera d''e cacagliutte. Ô stregnere d''o sacco, Luigge XIV desederava purtà grolia â Franza e â denastia soja e murette credenno d'esserce riuscito.

• Purtale Storia: Trase ê vvoce 'e Wikipedia ca parlano 'e Storia