|
==Storia==
'A [[Penisola Anatolica]] è stata 'a patria 'e na moltitudineretena 'e civiltà e 'e organizzazzione statale pe' tutto 'o corzo d' 'a storia 'e ll'umanità. 'Nfra 'e varievvarie civiltà ca càccà se sviluppajonosviluppajeno 'ind'a ll'antichità, nce stanno ll' Ittite, 'e Friggie, 'e Tracie, 'e Lidie, ll' Armene e ll' Ellene(Grece).'Ncurpurata 'ind'a ll' Impero Persiano, Macedone, Romano e Bizzantino, lll'Anatolia secutajearrevaje 'eô vicissitudine,medioevo finchéca nun fuje invasa d'fernette mman'a na stirpe tribbale 'e ll' Oghuz, d'e etnia turca, a partì d' 'o XI seculo, aroppo aropp'a vittoria ngopp'a ll'esercito bizzantino 'e Romano IV Diogene,ottenuta attenuta 'ind'a [[battaglia 'e Manzicerta]]. Ll'St' elemente turcomanne fujonosubbeto prestos'aunettero urganizzate p'asotto 'a maggiorstirpe parte asotto 'd"e turchi SelgiuchidiSelgiuchide, ca funnajonofunnajeno na sciorente e putente urganizzazzione statale cu' capitale Isfahan ('e cussidditticussidditte "Grandi Selgiuchuidi") e nu stato anatolico ('e cussidditticussidditte "Selgiuchidi 'e Ruma"), tutt'e ddoje arrevutate ch'quanno arrevajeno 'e granne 'nvasione Mongole. N'ata struttura statale turca 'ind' a ll' Anatolia fuje chella d' 'e Danishmendidi.
Durante 'o XIV e 'o XV seculo, ll' Ottomane, pure lloro parte d' 'a tribù turca 'e ll'Oghuz, riuscetteno a se piglià 'ongarrajeno potere 'ngopp'a conquistà ll'Anatolia e pure 'ngopp'ae territorjie sempe cchiù vaste d' 'o munno bizzantino,po' poje, successivamentecchiù doppo, pure ngopp'a Penisola Balcanica: espansione curunata d'ncurunata 'ch"a conquista 'e [[Custantenobbule]] 'a parte d' 'o sultano [[Mehmet 'o Conquistatore]] (pe' Turco Fatih Sultan Mehmet) 'ind'o 1453.
Asotto 'e successure suoje, ll'[[Impero Ottomano]] cuntinuaje na pulitica d' espansione ca 'o purtaje a esseessê, â mità d' 'o XVI seculo, asotto 'o regno d' 'o sultano [[Solimano 'o Magnifico]], 'a primma putenza militare ed economica d'Europa e d' 'o bacino Mediterraneo. Cu' [[Mehmet III]] (1566 - 1603) l'impero subette però 'e suoje primme mpurtante insucciesse ca, d' 'o XVII seculo,addiventajeno addivintajeno 'a dimostrazzione 'e na criscente e sempe cchiù pesante crisicrise militare, ecunomica e pulitica.
 fine d' 'o XVIII seculo,l’Impero ll’Impero Ottomano seva 'ind'a na pusizzione d' inferiorità rispietto a ll’Europa: 'a Russia s'heva cunquistata 'a Crimea e s'vuleva piglià territorjie 'ind'e Balcane oltre ca a vulè stennere 'o putere suojo 'ind'a ll’ Asia centrale; l’Angleterra seva addivintata assaje 'nfluenteputente 'ind'o [[Mar Mediterraneo|Mediterraneo]] e ausava ll’impero ottomano comme baluardodifesa contro 'a Russia.
L’equilibbrio 'e putere fuje miso â provascunquassato na primma vota 'ind'o 1831, quanno ll’invasione d' 'a Siria 'a parte 'e Muhammad ‘Ali, l’innipennentell’innipennente guvernatore Ottomano d' 'o [[Naggitto]], purtaje â chiusura d' 'e strette, e cu'a disputa fuje riulata 'a 'ngrese, russe e austriace ca arresolvetteno. N' atu fatto 'e cheste nce fuje cu' 'a [[Guerra di'e Crimea]] (1854-56) e fernette cuch' 'o Trattato 'e Parigge (1856) ca 'mpignaje 'e russe a luà 'a mieza 'a flotta d' 'a lloro d'ô Mar Nero, ma facette addiventà 'a [[Rumania]] na pruvincia autonoma asotto 'a suvranità ottomana. 'Ind'o 1873 nce fujono rrevutate â Bosnia ed Erzegovina,rrevutate ca ereno avviate 'ind'o 1804-13 â [[Serbia]], mentre 'nfra 'o 1821 e 'o 1829 'a Grecia se era pigliata ll’innipennenza. L’intervento 'ind'o 1876 d' 'a [[Russia]] e 'o Trattato 'e Santo Stefano(1877) obbligajeno a ll'ottomane a cuncedere l’innipennenza a [[Bulgaria]], Serbia, Rumania e Montenegro. P'apparà 'ste conquiste russe se dette 'a Bessarabia â Russia, l’[[Austria]] occupaje 'a Bosnia ed Erzegovina, l’Angleterra s’insediaje a [[Cipro]]. 'Ind'o 1882,pe' difennere l'interesse lloro ô [[Naggitto]] (diebite),l’Angleterra occupaje 'a riggione.
'Nfra 'o 1878 e 'o 1908 l’Austria estennette 'o putere suojo 'ngopp'a Serbia, Romania e Grecia mentre 'a [[Russia]] 'ngopp'a Bulgaria. 'Nfra 'o 1908 e 'o 1913 'o prucesso 'e spartizzione cuntinuaje: ll’Austria se pigliaje 'a Bosnia-Erzegovina, ll' esercite balcanice se pigliajono ll'ate territorie europei . Durante 'a [[Primma Guerra Munniale]],ll' ottomane se mettetero cu' Germania e Austria. Pe' conseguenza, fujono firmate ll' accorde Sykes-Picot(1916) ca diceveno ca 'a [[Franza]] essa avut'a avè 'o Libbano, 'a Turchia sudoccidentale, 'a Siria settentrionale, e ll’Iraq settentrionale; â Ngreterra attuccava 'o riesto 'e ll’Iraq, 'a sponna araba d' 'o [[Golfo Persico]] e 'a [[Transgiordania]]; p' 'a Palestina fuje previsto nu regime internazziunale; 'a Russia 'essa avuto Istanbùl e cierte zzone 'e ll’Anatolia orientale; all’[[Italia]] fuje prummisa 'a parte meridiunale 'e ll’Anatolia. Pe' realizzà 'o prugietto 'e supremazia ô Medioriente,'a [[Ngreterra]] prumetette ô sceriffo d' 'a Mecca Husayn ca s'essa avut'a ricanoscere nu stato Stato arabbo innipennente, ma dint'o 1917 'a Dichiarazione 'e Balfour criaje 'e primme 'nzirie 'e ll'ebbree p' 'a criazzione stesso 'e nu stato nazziunale ebbraico â Palestina. Aroppo 'a fine d' 'a guerra, l’impero s'era spartuto accussì : Libbano e Siria ê francise, Palestina Giordania ed Iraq ê ngrise, all’Italia attuccaje ll’Anatolia sudoccidentale,mentre 'a Grecia occupaje Tracia, Smirne e isole egee. L’Armenia diventaje nu Stato innipennente, 'o Kurdistan na pruvincia autonoma.'O [[Naggitto]] se separaje cumpletamente d' 'a suvranità ottomana.
|
