Campania: Cagnamiente nfra 'e versiune

'A '''Campania''' è na [[reggione]] 'e ll'[[Italia]] Meridiunale. Cunta 5.763.585 abetante e tene 'a denzità 'e pupulazzione cchiù auta dded' 'e reggione [[italia]]netaliane ma è 'a sicunna, aroppdopp' 'a [[Lummardìa]], pe' nummero totale 'e abetante. 'O [[capoluoco]] sujo è [[Napule]]. èE' tuccata a ovest, sud-ovest cu 'o [[Mar Tirreno]], a nord-ovest cu 'o [[Lazzio]], a nord cu 'o [[Mulise]], a nord-est cu 'a [[Pùglia]] e a est cu 'a [[Lucania]]. <br>'O nomme ''Campania'' vene d&#39;&#39;' 'o termene [[lengua latina|latino]] ''campus'' ca vò dicere campagna e, pe mesca linguisticalenguistica, d&#39;&#39;' 'o termene osco ''Kampanom'', cu cuje se 'ndicava lll'area dad' 'a zona d&#39;&#39;' 'a cità 'e [[Capua]].

Durante 'a [[sicunna guerra munniale]] 'a Campania fuje 'o tiatro 'e cocche operazione militara cèlebre, comme 'o [[Operaziòn Avalanche|sbarco a SaljernoSalierno]] e é'e [[Quatte jurnate 'e Napule]]. Doppo d'a uèrra 'a Campanià facette parta 'e chillu gruppo 'e regione dod' 'o [[Mjezojuorno 'e l'Italia|Sud Italia]], fonte 'e emigrazione chiuchiù assaje verzo 'o Nord Italia.

Int'a lll' [[anne 1970]] e [[anne 1980]] se vedètte n' aumènto dad' 'a [[criminalità organizzata]] . 'O [[23 'e nuvembre]] [[1980]] succedètte nu [[Tarramoto 'e l'Irpinia|tarramoto]] ca ne colpètte na parta grossa. Ogge ancora 'a Campania rummane na regione italianataliana cu parecchie prublematiche, 'a primma jè 'a [[criminalità organizzata]] e lll' [[Crise da munnezza â Campania|emergènzia dad' 'a munnezza]].

Cu é'e 5.790.187 abitante ca tène, 'a Campania jè tra é'e regione chiuchiù abitate 'e lll'[[Italia]], e ghiè pure chella cu 'a denzità abitativa chiuchiù auta (427,7 ab/km²). Ma é'e squilibrie dad' 'a distribuzione 'e lll'abitante 'ncoppa aoô territorio songo enorme: é'e pruincepruvince 'e [[Pruvincia 'e Avellino|Avellino]] e [[Pruvincia 'e Beneviento|Benevjento]] tèneno 156 e 139 àb/km² a peròna; chella 'e [[Pruvincia 'e Caserta|Caserta]] ne tène 'o duppio (333 ab/km²) e adderettura chella 'e [[Pruvincia 'e Napule|Napule]] ne tène 2.632, e ghiè 'a pruinciapruvincia cu 'a denzità 'e pupulazione chiuchiù auta 'e tutta Italia. Doppo 'e [[Napule]] songo [[Salierno]] e [[Giugliano]] é'e città chiuchiù pupulose (l'urdema jè 'a città nu capocapoluoco luogo chiuchiù pupulosa 'e lll'Italia).

A 'oÔ 2006 (fonte: annuario statistico italiano 2007) é'e nasciute fujeno 64.096 (11,1‰), e 'e muorte 46.482 (8,0‰) cu nu 'ncremjento naturale 'e 17.614 unità a cumfronto cu 'o 2005 (3,0%). 'E famiglie tèneno 'n media 2,8 cumpunjente.

Cà abbascio vèneno mise 'e primme 13 cummune dad' 'a regione pe pupulazione.

 Campania se sconta l'esistènzia 'e assaje dialette. 'A Campania e 'o [[Veneto]], fanno parta 'e chellichelle regione addò 'e parlate locale se songo mentenute chiuchiù assaje. ÂDint' 'a Campania esisteno: 'o [[dialetto salernetano]], ca se parla â [[Pruvincia 'e Salierno]], 'o [[dialetto casertano]] (ma s'aveese 'a parlà 'e [[dialetto mondraonese-sessano]]) ca se parla int' 'a chiuchiù parta dad' 'a [[Pruvincia 'e Caserta]] e ca se pote aunà cu é parlate dod' 'o [[''sud Pontino'']], chella parta dod' 'o [[Lazzio]] addò se parleno dialette 'mparentate assaje cu chille dad' 'a Campania; 'o [[dialetto beneventano]], ca se parla â [[Pruvincia 'e Beneviento]], 'o [[dialetto avellinése]] ò pure ditto [[irpino]] ca se parla inteint' a quase tutta 'a [[Pruvincia 'e Avellino]] e é'e [[dialette ischitane]] ca se parleno 'ncoppa 'a ll'isula 'e [[Ischia]]. 'O [[napulitanoNapulitano]] se parla int'ao ô territorio ca se trova int'a' â [[Pruvincia 'e Napule]], â'a parta chiuchiù occidentala dad' 'a [[Pruvincia 'e Avellino]] ao('o [[Baianése]] e int'aoo cummune[[Vallo 'e [[Marzano di NolaLauro]]) e â parta chiu meridionala da [[Pruvincia 'e Caserta]] (a [[Castel Volturno|Castjello]], [[Aversa]] e 'e cummune vecine, a parta 'a zona situàta fra [[Villa Literno]] e [[Villa 'e Briano]] addò se parla 'o [[dialetto casalese]]). Â-A Afravola' o dialetto afravulése cagna d'u 'o napulitano sultanto pe 'a sustituzione dad' 'a "a" finala accentata cu 'a "o" finala accentata. 'E tutte manère, se tratta 'e spartemjente artificiale, pecché, comme pe tutta lll'Italia, ogni paése tène nu dialètto differènte rada chillo dod' 'o paése vecino, pure a distanzia 'e poche chilometre.

*Prucessione déd' 'e Giglie ([[Brusciano]])

*Fèsta 'e Moncastjello e Disfida déd' 'e Trumbunjere ([[Cava de' Tirreni|Cava dé Tirrène]])

*Fèsta dad' 'a Maronna 'e l'Olmo ([[Cava de' Tirreni|Cava dé Tirrène]])

*Fèsta déd' 'e Sante Cosema e Damiano ([[EboliJevule]])

*Fèsta 'e Santu Matteu (SaljernoSalierno)

*Fèsta déd' 'e Quatto Altare ([[Torre del Greco|Torre aod' 'o GrjecoGrieco]])

*Fèsta dad' 'a Maronna 'e lll'Arco ([[Sant'Anastasia|Sant'Anastasìa ]])

*Fèsta dad' 'a Maronna déd' 'e Grazie ([[Giugliano in Campania|Giuljano]])

*Fèsta dad' 'e Maronna déd' 'e Galline ([[Pagani]])

*Fèsta déd' 'e Giglie ([[Nola]])

*'A [[Tombola]] (int'aé ê fèste 'e [[Natale]])

*Fèsta 'e lll'uva ([[Solopaca]])

*'O Carnevale 'e [[Capua]]

*'O Carnevale 'e Villa Literno

*'O Carnevale 'e [[Saviano|Savjano]]

*'A Chjena ([[Campagna (SA)|Campagna]])

*É'E Fucanuole ([[Campagna (SA)|Campagna]])

*Prucessiona dad' 'a 'Mmaculata Cuncezione ([[Torre del Greco]]) 8 'e dicèmbre

*'O [[Presebbio|Presèpio]] Vivènte 'e [[Morcone]] o 3 'e [[jennaro]]

'A Campania 'n [[Italia]] se classifica aoô sèttimo posto comme [[PIL]] lordo.

Pe lll'[[Eurostat]], lll'istituto déd' 'e statistiche 'e lll'[[Aunione europea]], 'a Campania sta tra é'e regione chiu povere 'e lll'[[Europa]]. 'A [[renneta]] dad' 'a regione jè uguala aoô 66,2 pe cjento dad' 'a media cuntinentala, 'o dato chiuchiù vascio dod' 'o sud Italia (fermo aoô 69,6 pe cjento).

'A Campania, doppo déd' 'e [[Pùglia|Puglie]] e dèd' 'e [[Abruzzo|Abruzzi]], jè 'a regione chiuchiù 'ndustrializzata 'e l'Italia meridionalameridiunale. É'E pruvince 'e [[Pruvincia 'e Napule|Napule]], [[Pruvincia 'e Salierno|Saljerno]] e [[Pruvincia 'e Caserta|Casèrta]] songo, rada chistu puntò 'e vista, é'e zone chiuchiù ricche. Propeto lll'area 'ndustrjala 'e Casèrta, ca se trova a lll'asciuta 'e lll'[[autostrada]] 'e Casèrta Sud, grazie a nu nummero gruosso 'e fabbriche, jè ogge unana déd' 'e zone chiuchiù 'ndustrializzate dad' 'a reggione e 'e tutto 'o Meridione 'e lll'Italia.

Assaje 'mpurtanzia tène 'o settore [['ndustria alimentara|alimentare]] (cumservazione 'e prudotte agricule, pastificie), relazionate cu n' [[agricultura]] sviluppata ([[pummarola|pummarole]], specie 'a [[Pummarola 'e San Marzano|San Marzano DOP]] 'e lll'[[Agro Nucerino Sarnese]] e agrume cchiù assaje 'ncoppa â [[custiéra Marfitana]]), [[frutticultura]] e aé derivate ra l'[[allevamjento]] (latticine e [[caso|furmagge]], tra cuje a [[muzzarella 'e vufera]]) int'é prvuince 'e Casèrta e Saljerno. A Benevjento jè canusciuta a pruduzione du turrone e du liquore; 'ncoppa a na bona parta da regione stanno presènte cultevazione vitivinicule ca danno origena a vino 'e qualità specjala (Es. [[Taurasi]], [[Grjeco 'e Tufo]], [[Fiano 'e Avellino]]).

'O [[puorto 'e Napule]] e 'o [[puorto 'e Salierno]] songo tra 'e cchiù attive 'e lll'Italia pe muvemjento merce e passeggjere (pe chiste urdeme chiucchiu assaje chillo 'e Napule, ca fuje 'o siconno cchiù attivo d' 'o munno doppo 'o puorto 'e [[Hong Kong]]).

LLl'attività attaccata a lll'[[artigianato]] cumprenne é'e [[Merletto|merlette]], 'a lavorazione dad' 'a créta e dad' 'a [[Ceramica|ceramica]] (celebre chelle 'e [[CapodimonteCapemonte|Capo 'e monte]] e 'e [[Vietri sul Mare|Vjetre]]), dad' 'a séta pregiata 'e [[San Leucio]] a Caserta, déd' 'e [[presebbioPresebbio napulitano|Presebbie napulitane]] 'e [[via San Gregorio Armeno]]. A [[Marcianise]], aoa sud 'e Caserta, jè presènte uno déd' 'e meglio pole industriale 'e lll'oreficeria italiana.

'O [[turismo]] jè sustenùto d"' 'a presènzia abbondanta é'e bellèzze artistiche e naturalistiche, ca attireno tutte l'anne miliune 'e presenzie.

Mettenno tuttecose assjeme, 'a Campania appare na regione cu putenzialità economiche grosse, comme pure assaje ate reggione d"o [[Meridione]], putenzialità frenate pe disgrazia rada nu malu guèrno d"' 'o territorio rada parte 'e lll'istituzione.

D' 'o punto 'e vista ammenistrativo, 'a Campania sta spartuta dint' a cinco pruincepruvince: a'a [[Pruvincia 'e Avellino|Pruincia 'e Avellino]], ca cumprenne cjentoricennove cummune, a [[Pruvincia 'e Beneviento|Pruincia 'e Benevjento]], ca cumprenne sittantotto cummune, a [[Pruvincia 'e Caserta|Pruincia 'e Caserta]], ca cumprénne cjento e quatto cummune, a [[Pruvincia 'e Napule|Pruincia 'e Napule]], ca cumprenne nuantaruje cummune, e a [[Pruvincia 'e Salierno|Pruincia 'e Saljerno]] (a cchiù gruossa), ca cumprenne cjentocinquantòtto cummune. [[Napule]] jè na [[cità metropulitana]]. O tissuto urbano da regione aùna 'e cinco capeluoghe int'a una cunurbaziona grossa.