Regno d''e Ddoje Sicilie: Cagnamiente nfra 'e versiune

'O Regno venette addichiarato d' 'o rre Firdinando[[Ferdinando I d''e Ddoje Sicilie|Ferdinando]] 'e [[Burbone 'e Napule|Burbone]], quanno, 'int'o 1816, aropp'o Congresso[[Cungresso 'e Vienna]] e 'o [[Trattato 'e Casalanza]], 'o suvrano lluvaje 'a miezo 'o [[Regno 'e Napule]] e 'o [[Regno 'e Sicilia]] cu' tutta 'a custituzzione ch' 'e sparteva, jognenno ll' uno cu' ll'ato. FirdinandoFerdinando, 'nfatte, già primma 'e 'stu CongressoCungresso, guadagnava stesso isso 'a curona napulitana (al di qua del Faro), comme FirdinandoFerdinando IV, e chella siciliana (al di là del Faro), comme FirdinandoFerdinando III.

'O Regno cumprenneva chelle ca mmò songono 'e riggionereggiune: [[Abruzzo]], [[Lucania|Basilicata]], [[Calabbria]], [[Campania]], [[Mulise]], [[Puglia]] e [[Sicilia]], chiù gran parte 'e chello che mmò è 'o [[Lazio|Lazzio]] meridiunale ([[Sora]] e [[Gaeta]]) e 'o Cicolano (distretto 'e [[Cittaducale]]), chella ca mò è ll'areaaria orientaleurientale d' 'a [[pruvincia 'e Rieti]].

'A cità 'e [[Benevento|Beneviento]] (ogge Campania) e [[Pontecorvo]] (ogge 'int'o Lazzio) ereno, 'mmece, enclave'nclave pontificiepunteficie.

== RiggineRiggene d' 'o nomme==

'O nomme è assaje particulare pe' chello che d'è 'a storia d'[[Italia]]. 'A primma menziona ufficiale l'avimmo quanno AlfonsoAlfunso V d'Aragona, ditto "'o Magnanimo", jognette 'o Regno 'e Sicilia e 'o Regno 'e Napule sott'a curona 'e Rex Utriusque Siciliae. Ll' uso d' 'e pparole Regno 'e Sicilia "al di là del Faro" e Regno 'e Sicilia "al di qua del faro", e quinne 'o faro 'e [[Messina]] e 'o stretto ch'o stesso nomme, haveave però riggineriggene già quanno, 'ncurunato Carlo d'Angiò rex Siciliae 'a Clemente VI, 'a corte aragunese 'e [[Catania]] e [[Palermo]] cunziderava 'stu titolo comme fosse 'o suojo.

'A [[Pace 'e Caltabellotta]], d'ô [[1302]], 'a dette essa 'sta spartuta (siconno ll' accordeaccuorde, muorto 'o rre aragunese Federico d'Aragona, ll'isolaisula avessa avuto tornàturnà a ll' Angiuine, cosa ca maje succedette).

AsottSutt'oô guvierno [[Spagna|spagnuolo]] 'e dduje regne cuntinuajeno a essere innipenniente, uno cu' capitale [[Napule]], ll'ato cu' capitale Paliermo.

Ô [[1816]], quanno se steveno oramai pe' se tenè sia 'o [[Cungresso 'e Vienna]] ca 'o [[Trattato 'e Casalanza]], [[Regno 'e Napule]] e [[Regno 'e Sicilia]] fujeno p' 'aâ siconna vota ufficialmente riaunificate, aropp'a quase 600 anne, ch' 'o nomme 'e Regno d' 'e ddoje Sicilie.

==Storia e puliteca d' 'oô regno==

A primma vota che se parlaje 'e Ddoje Sicilie fuje dint 'oô 1265, quannquanno Papa [[Clemente IV]] incurunaje'ncurunaje a [[Carlo d'Angiò]] e usajeausaje p' 'aâ primma vota 'o termine "Doje Sicilie".

Mentre 'a primma vota che se parlaje ufficialmenteaufficialmente 'e Regno d' 'eê Ddoje Sicilie fuje quanno [[AlfonsoAlfunso V d'Aragona]] unificaaunifeca sulamentsulamente pe' nomme 'o Regno 'e Napule e 'o Regno 'e Sicilia sott sutt'aâ coronacurona e ''REX UTRIUSQUE SICILIAE''. Primma d'â 'a[[Rivuluzzione Rivoluzzione FranceseFranzesa]] d' 'oô [[1789]] e d' 'eê guerreuerre [[Napoleone Bonaparte|napulioniche]] ca aroppo venetteno, 'a dinastia d'ê 'e BorboneBurbone guvirnavaguvernava 'o stesso 'ngopp'a Napule e 'a Sicilia ,spartute però ll'uno cu' ll'ato (cu ll'isola 'e [[Malta]] comma cuncissionacuncessiona territorialeterrituriale p'ô 'o SovranoSuvrano MilitareMelitare OrdineUrdeno 'e Malta). Generalmente s'ausa 'o termine "Regno d' 'eê ddoje Sicilie" pe' 'nzignà tutto 'o periedo ch' 'eê Burbone hanna guvirnato 'ngopp'a 'sti terre(a partì cioèzoè d'ô 'o [[1734]]).

=== [[Carlo III 'e Spagna|Carlo 'e BorboneBurbone]]===

'O [[10 'e majo]] [[1734]] Carlo 'e Burbone, figlifiglio 'e Filippo V re 'e [[Spagna]] e d' ElisabettaElisavetta Farnese, trasette a Napule; 'o [[25 'e majo]] 1734 scunfiggiettescunfeggiette definitivamente ll'austriace a [[Bitonto]] (Guerra 'e succissione pulacca), cunquistaje poje 'a Sicilia e 'o [[2 'e jennaro]] [[1735]] addivintajeaddiventaje Rre 'e Napule "senza numerazione specifica"; a luglio venette 'ncurunato a Paliermo pure Re 'e Sicilia. Pe'tramente, cu' decreto 'e ll'8 'e giugno 1735, Carlo istituette 'a Real Camera 'e Santa Chiara, nuovo organo giurideco-ammenestrativo.

'O regno addivintaje effettivamente innipennente d' 'aâ Spagna sulo aroppo 'a pace 'e Vienna, 'ncap'ô [[1738]], ca chiudette 'a guerra 'e succissione pulacca. Siconno ll'accorde 'e 'sta pace, ll'[[Austria]] c'devacedeva a Carlo III 'e Burbone 'o Stato d' 'eê Presidie, 'o Regno 'e Napule comme pure 'o Regno 'e Sicilia, ca stesso ll'Austria aveva scagnato ch' 'aâ [[Zardegna]] dint'o [[1720]] aropp'â [[Pace 'e ll'Aja]], cunzignannola mman'o [[Piemonte]]. A aùsto d'ô 'o [[1744]],'o RealRial Esercito, ch' 'oô rre Carlo 'ncapa a tutte, scunfiggiette n'ata vota ll'austriace a [[Velletri]], ca circavano 'e s'arrepiglià stesso chillu regno ch'aprimma aveveno arrefuso (Guerra 'e succissione austriaca).

'A situazzione puliteca ed ecunomica ca Carlo ereditajeareditaje 'int'o 1734 steva 'nguajata comm'a cche,'o guvierno spagnuolo 'e primma , 'nfatte, aveva rignuto 'e tasse d' 'oô regno stesso, â siconna mmità d' 'oô viceregno spagnuolo 'ncopp'a tutto (quanno nce fuje cioè 'a rrevutata 'e [[Masaniello]]), comme pure p' 'eê guerre, ca vedeveno nu cuofano 'e napulitane 'mpignate a cumbattere a ll'[[Europa]] e all'[[America|Amereca]] (esempio 'int'o Tercio Viejo de Napoles), e ca purtajeno 'e campagne d' 'o regno a na ruìna e a n'abbandono ca fin'a tanno nun s'eva maje visto.

=== Firdinando[[Ferdinando I d''e Ddoje Sicilie|Ferdinando IV]] e 'a [[Repubbreca Partenupea|repubbleca]]===

Ô [[1759]], partuto Carlo, addivintato re 'e Spagna, sagliette comme rre all'età 'e sule 8 anne FirdinandoFerdinando. Principale espuniente d' 'o Cunziglio 'e Reggenza fujonofujeno Domenico Cattaneo, principe 'e San Nicandro, e 'o marchese Bernardo Tanucci. Asotto a 'sta reggenza, comme pure 'ind'o periedo appriesso, fuje principalmente Tanucci a s' 'a cummannà 'ngopp'e ddoje regne e a cuntinuà 'e riforme accumminciate asotto a Carlo. Pe' chello ca riguardava l'aspetto giurideco, prugresse assaje fujeno fatte 'a Tanucci pe' mmiezo 'e [[Gaetano Filangieri]], ca, cu' ll'opera soja "Scienza della legislazione" (acumminciat'ô [[1777]]), pô essere cunziderato uno d' 'e meglie precursore d' 'o deritto moderno.

Ô [[1768]] FirdinandoFerdinando s' 'nzuraje cu' Maria Carolina, figlia 'e ll'imperatrice Maria Teresa e sora d' 'a riggina 'e [[Franza]] Maria Antonietta. 'A riggina (pe' vvija 'e nu 'ngrippo assaje curiuso pe' dinto 'e patte matrimunialematremmunniale ca ll'cunzenteva 'e fà parte d' 'o Cunziglio 'e Stato d'ô juorno d' 'a nasceta 'e ll'erede ô trono), a differenza d' 'o marito,s' impignaje assaje p' 'o guvierno d' 'o regno. Ll' uniche parte, 'nfatte, addò FirdinandoFerdinando s' impignaje overamente fujeno pe' ll'opere pubbleche, 'e rapporte ch' 'a [[Chiesa]] e 'a rializzazzione d' 'a colonia 'e [[San Leucio]] ([[Caserta]]), esperimento 'e legislazzione sociale e 'e sviluppo manifatturiero, pure si fuje stess'a riggina ca ispiraje 'o Codice d' 'e legge leuciane.

'E primm' anne 'e guvierno, Maria Carolina s'addimustraje na rinnovatrice e moderatamente favurevolefavureule ô sustegno d' 'e libbertà innividuale. 'E cose cagnajeno però aroppo 'a Rivoluzzione[[Rivuluzzione FranceseFranzesa]], quanno cu' ll' abbuccata d' 'a monarchia, ll'esecuzzione d' 'o Rre e ll' anne d' 'o "terrore" 'a nobiltà d'Europa s' appauraje sana sana , purtannose appriesso l'opposizzione a ogne tipo 'e riforma libberale. Aropp'a decapitazzione d' 'o rre e d' 'a riggina 'e Franza, 'e manere 'e repressione d' 'e Burbone 'e Napule purtajeno a na ddijo 'e crise 'nfra munarchia e classe intellettuale ca 'a tanno ogne 'mpegno d' 'a riggina p' 'o sviluppo d' 'o cussidditto "dispotismo illuminato", e quinne 'a cullabborazzione cu' ll'intellettuale stesse, fernette pe' sempe.

'E francise ereno già trasute all' [[Italia]] 'int'o [[1796]] cu' [[NapoleoneNapulione Bonaparte]], ca già , una appriess'a n'ata, faceva carn'e maciello 'e ll'esercite austriace e d' 'e debboledebbule guvierne localelucale. Ô [[1798]], 'e francise occupajeno [[Romma|Romma]]. Nu tentativo napulitano pe' circà 'e fermà 'e francise nce fuje stesso chillo anno: 'o [[23 'e ottobbreottovre]], 70.000 uommene 'e ll'esercito napulitano, cummannate d' 'o generale austriaco Karl von Mack, trasetteno 'nd'o territorio d' 'a Repubbleca[[Repubbreca RomanaRummana]], ca stesso 'e francise 'eveno criato aroppo 'a cunquista d' 'a città stessa, pe' sistimà 'o papa, ca pe'tramente era caduto, n'ata vota ô posto suojo, ma, 'o [[14 'e dicembre]] appriesso, na cuntruffenziva francese custrignette subbeto subbeto 'e napulitane a se ritirà. L'operazzione fuje picciò n' insuccesso assaje gruosso, tanto ch' accussì 'e francise se truvajeno 'a vija araputa pe' Napule. 'O [[22 'e dicembre]] [[1798]], 'o rre abbandunaje 'o Regno 'e Napule pe' se ne fujì â Sicilia, lassanno stesso Napule praticamente senza difesa ; ll' unice a s'opporre all'invasioneenvasione francese (d'ô [[13 'e jennaro]] ô [[23 'e gennarojennaro]] [[1799]]) fujeno 'e cussidditte "lazzare". 'O populo se mettette a difesa d' 'a città contr'e surdate 'e Napulione cu' na resistenza disperata ma forte assaje, comme ricette pure stesso 'o generale francese Championnet. 'E lazzare subbetteno pure nu bumbiardamento stesso d' 'e giacubbine napulitane ca ereno 'ngarrat'a trasì dinto [[Castel Sant'Elmo]]. 'A battaglia p' 'a cunquista d' 'a città custaje 'a vita a mmerzo 8.000 napulitane e 1.000 francise.

'O [[22 'e gennarojennaro]] [[1799]] (siconn' ate 'o 21), ppe'tramente 'e lazzare n'ata vota cumbatteveno, 'e giacubbine napulitane ( mmiez'a chiste pure [[Mario Pagano]], Francesco Lomonaco, Michele Granata, Domenico Cirillo, Nicola Fasulo, Carlo Lauberg, Giuseppe Logoteta) addichiarajeno 'a repubbleca. 'A Repubbleca[[Repubbreca PartenopeaPartenupea]] nun duraje assaje, 'nfatte s'abbuccaje 'ind'a niente ,pe' vvija 'e na dicisiva riazzione da parte 'e ll'ati putenze europee e p' 'o mancato sustegno d' 'e classe popolare, comme pure 'e chille territorie ch' 'e francise nun ereno occupate, a ll'ideale d' 'a Repubbleca stessa. 'O cuntrollo d' 'e francise 'ngopp'a Repubbleca fuje pesante assaje,'o genio 'e innipennenza d' 'a Repubbleca stessa fuje ,picciò, sempe assaje limitato .

'O guvierno repubbrecano 'ngarraje 'o stesso a purtà ll'innovazzione sperata ('ngopp'a tutto fernette 'a feudalità), ca però nun avetta pratica attuazzione 'ind'e cinche mise 'e vità d' 'a Repubbleca stessa. A liviello europeo, 'a Repubbleca sapette dà nu cuntribbuto intellettuale assaje gruosso, grazzje soprattutto ô movimento libberale meridiunale, comme 'o giurnale ''Monitore Napoletano'', diretto da Eleonora Pimentel Fonseca, femmena 'mpignate anema e core 'ind'o sviluppo a [[Napule]] comme a tutto 'o [[Meridione d'Italia]] 'e ll'ideale democraticodemucratico, n' impegno ch' 'a purtaje a murì pe' mmano d' 'e restaurature na vota caduta 'a Repubbreca. 'Ind'e pruvincie s'avetteno assaje 'rrevutat'e popolo; fujeno nummarose ll'episodie 'e viulenza sia d' 'e repubblecane sia de' ll'"insorgenti" anti-repubblecane,comme pure chille fatte pe' mmano d' 'e francise. Accussì, si dint'e poche mise d' 'a repubbleca venetteno cundannate a morte e fucilate, aropp'a furmale pruciesse pulitece, 1.563 cittadine d' 'o Regno, altrettante pisante fuje 'o cumpurtamiento d' 'o ciussidditto Esercito d' 'a Santa Fede, quase cumpretamente n'eserceto addò nce steveno pupulane, lazzare e pure cierte brigante, comm'a Fra' Diavolo.

'O [[13 'e giùgno|13 'e giugno]] [[1799]], 'e sanfediste, cummannate d' 'o cardinale Fabrizio Ruffo, s'arrepigliajeno Napule turnannola arreto â monarchia burboneca (regnante, p' 'o periedo d' 'a Repubbleca, sulo ngopp'o Regno 'e Sicilia). Ppe'tramente, 'o [[7 'e majo]], 'a città 'e Napule s'eva già già stata abbannunata d'ê francise, chiammate ô Nord d'Italia pe' vvija ca ll'esercito russo 'e Suvorov aveva passato 'o cunfine d' 'a Penisula ('o [[29 'e maggiomajo]] abbandunarranno pur'a Repubbleca[[Repubbreca Cisalpina]]). 'E francise, fujenno, se purtajeno appriesso nu bottino d' opere d'arte gruosso assaje (arrubbato d' 'e chiese e d' 'e residenze nobbiliare napulitane).'Ind'e mise ca venetteno, na cummissione annummenata da FirdinandoFerdinando accummenciaje 'e pruciesse contro 'e repubblecane: 'ngopp'a mmerzo 8.000 priggiuniere, 124 venetteno cundannate a morte, 222 all'ergastolo (mmiez'a chiste 6 grazziate d' 'a pena capitale), 322 a cundanne cchiù liggiere, 288 a deportazzione e 67 all'esilio, ppe'tramente ate fujeno libberate.

'E cinch' anne aroppo vedetteno 'o guvierno borbonecoburboneco cunfuso assaje dint'e rapporte ch' 'a Franza 'e Napulione, ca, si 'a na parte 'dummaneva assaje forte 'ngopp'o continente, 'a chella ata ,'mmece ,manteneva na stratiggia paricchio difenziva stesso pe' 'copp'o mare: 'sta situazzione ccà nun permetette ô Regno - strateggicamente allocato mmiez'o Mediterraneo - 'e s'mantenè neutrale 'ind'a guerra 'e Patreterno ca tanno cumbatteveno 'Ngrise e Francise.

Doppo 'a vittoria d'Austerlitz d' 'o [[2 'e dicembre]] [[1805]], Napulione sistemarrà definitivamente 'a situazzion'a Napule, addichiaranno 'a 'rrecettata d' 'a dinastia d' 'e Burbone e nummenanno 'o frato suojo Giuseppe rRe 'e Napule.

FirdinandoFerdinando, ca se ne fujette n'ata vot'â Sicilia, s'avetta subbeto cunfruntà ch' 'e cunferenze 'e ll' angrise ,ca vuleveno fà addivintà stesso chella isula nu prutetturato (comme pe'tramente ggià 'eveno fatto cu' [[Malta]]). Doppo Giuseppe Bonaparte, ca ô 1808 se ne jette a guvernà â Spagna (manco a dd'o fà apposta, ô posto d' 'o frat'e FirdinandoFerdinando, Carlo IV), arrivaje [[Gioacchino Murat]], rignante 'nfin'ô maggio[[majo]] d' 'o [[1815]], ca s' arrepigliaje pe' isso 'o titulo 'e Re d' 'e Ddoje Sicilie scancillanno ll'autorità ammenistrativa d' 'o Regno 'e Sicilia, addò pe'tramente 'eva sbarcato stesso FirdinandoFerdinando, e facenno d' 'o Regno una nazziona sola cu' capitale a Napule.

Asott'a reggenza 'e Giuseppe Bonaparte, 'o [[2 'e aùostoaùsto]] [[1806]], ascette 'a famosa legge contr'o sistema feudale stesso dint'o [[Regno 'e Napule]]. 'A pulitica d'abbolizzioneabbulizzione d' 'a feudalità, ca maje fuje accussì forte comme a dinto 'stu periedo ccà, grazzie pure a ll'ajuto d' 'e giuriste Giuseppe Zurlo e Davide Winspeare, fuje purtata annanzo pure da parte d' 'o stesso Gioacchino Murat e ,affinale ,'ngarraje a purtà ll'effetto sperato e a crià na base borghese pure 'ind'a chelli zone cchiù socialmente ed economicamente arretrate, pure si, p' 'a maggior parte, 'e ccose bone s'vedetteno sulo addò 'o sviluppo ggià ce steva. 'A fine d' 'a feudalità purtaje comunque assaje progresso pure pe' dint'e settore giurisdizziunale ed ammenistrative.

'Sti riforme 'e francise 'e purtajeno pure a [[Napule]], ca, comme capitale e cchiù 'mportante cità d' 'o Regno, perdette assaje prestiggio, pure pecchè stess'e francise avviajeno a s'applicà, lloro p' 'a primma vota, 'ngopp'o sviluppo d' 'e copoluoghe pruvinciale o d'ati città sempe cchiù assaje arretrate, nu sviluppo ca se vedette assaje p' 'o settore 'e ll'ammenistrazzione civile, comme pure p' 'o settore militare, giudizziario e finanziario.

Cu' tutto ca s'eva 'o rre 'e Napule, Gioacchino Murat cuntinuaje a luttà 'nzieme cu' [[Napulione]] e cu' ll'esercito napulitano d' 'o suojo 'ind'a ati guerre. Cumbattette 'ind'a campagna 'e Russia e , pe' sarvà 'o trono suojo da mano a ll'austriace, s' mettette 'ngapa a n'esercito ca pe' nniente nun 'ngarraje a conqustià sana sana ll'Italia. 'Sta guerra, passat'â storia ch' 'o nomme 'e guerra austro-napulitana, affinale vedette a Murat 'e 'rrefonnere 'ind'a famosa [[battaglia 'e Tolentino]] e ,ch' 'o [[trattato 'e Casalanza]] d' 'o [[20 'e maggiomajo]] [[1815]], 'o ritorno a Napule d' 'e [[Burbone 'e Napule|Burbone]].

Quanno FirdinandoFerdinando turnaje a Napule p' 'a siconna vota, nun ce stettero repressionerepressiune assaje. Isso mantenette 'a maggior parte d' 'e riforme d' 'e francise (fuje però, pe' ffà n'esempio, abbulito 'o divorzio), addivintanno 'e 'sta manera 'o masto 'e na cchiù moderna monarchia ammenistrativa. Ll' unica granda ristaurazzione ca Ferdinando facette s'avette ch' 'e rapporte ch' 'a chiesa, ca turnaje a divintà na realtà assaje 'mpurtante dint'a vita civile d' 'o Regno. Doppo 'o [[Cungresso 'e Vienna]] e 'o [[Trattato 'e Casalanza]] ([[20 'e maggiomajo]] 1815), ll' [[8 'e dicembre]] [[1816]], FirdinandoFerdinando IV jognette Napule e Sicilia 'ind'a nu regno sulo ch' 'o nomm'e "Regno d' 'e ddoje Sicilie" e, abbandunato 'o nomm'e FirdinandoFerdinando IV 'e Napule e III 'e Sicilia, se dette chello 'e FirdinandoFerdinando d' 'e dduje Sicilie.'Stu fatto, comme conseguenza, scancellaje 'a Custituzzione ca stesso FirdinandoFerdinando aveva dato â [[Sicilia]]. Fin'a primma d' 'o Cungresso 'e Vienna, 'o Regno 'e Sicilia 'eva mantenuto ll'innipennenza soja, rapprisintata d'ô [[Parlamento Siciliano]], cu' tutto 'e ll'aunione personale (cioè nu sulo Rre ppe' dduje Regne) ch' 'o Regno 'e Napule; 'a realtà era ca nce steveno dduje regne innipenniente ll'uno 'a ll'ato; FirdinandoFerdinando s'applicava però cchiù pe' Napule ca p' 'a Sicilia stessa, scuntentanno 'o populo siciliano.

Ô [[1812]], 'o Rre FirdinandoFerdinando 'e BorboneBurbone, fujenno 'a Napule occupata 'a Napulione, s' arretirava â Sicilia, addó 'o steva aspittanno tutto nu populo a ffesta, e nun sulo: 'e siciliane nce chiedetteno na Custituzzione ca nc'avessa saputa dà na stabbiletà e nu deritto cchiù fforte a lloro e stessa â Sicilia. Dato ca pure 'e [[Ngreterra|'ngrise]] 'o sfruguliaveno assaje a FirdinandoFerdinando 'ngopp'a 'stu fatto d' 'a Custituzzione,e dato ca pure lloro teneveno assaje interesse 'ngopp'a chell' isola, FirdinandoFerdinando 'a Custituzzione c' 'a dette, na Custituzzione a base 'ngrese, grande esempio 'e libberalità pe' ll'[[Europa]] d' 'o tiempo. Ô [[1814]], però, doppo 'o Cungresso 'e Vienna, 'o Rre FirdinandoFerdinando 'e BorboneBurbone, facette a 'ngarrata: jognette 'o Regno 'e Sicilia e 'o Regno 'e Napule 'ind'a unu sulo, crianno 'o Regno d' 'e ddujeDdoje Sicilie; chello ch' d'era o' Parlamento Siciliano , picciò, nun teneva cchiù raggiona d'esssere e "de facto" s'abbuccaje. 'A munarchia borbonicaburboneca facette 'a ristaurazzione d' 'a soja, nun 'eva 'rrepigliato cioè chello ca 'e dduje regne ereno primma d' 'o [[1789]], ma pijaje ,ô ccuntrarjio, na dicisione ca purtava "de facto" Napule e Sicilia a chello ch' d'ereno cinche secule apprimma, cioè ,comme succedette asotto a [[Carlo d'Angiò]], nu Regno sulo. 'Stu fatto nun jette propjio a ggenio â classe puliteca siciliana, ca se vedeva luvato chello ca oramaje s'eva nu regno innipenniente 'a cchiù 'e 700 anne.

[[File:Ferdinand IV by San Gennaro.jpg|thumb|right|200px|FirdinandoFerdinando I]]

Quase subbeto accummenciaje a se spannere 'o sentimiento "anti-burbonico", cu' dimostrazzione d'orgoglio e identità siciliana , 'ngopp'a tutto grazzjie all' opera 'e ll'aristocratic'e Paliermo. 'A 'rrevutata vera e propria accumminciaje ô [[1820]], avviat'a Paliermo, ca purtaje all'inzediamento 'e nu guvierno pruvvisorio, addichiaratoseaddeciaratuse separatista. 'Sta 'rrevutata fernette però ambresso ambresso, 'e meglie città d' 'a Sicilia nun 'ngarrajeno a truvà n'accordo vero e proprio ll'une cu' ll'ate (a [[Messina]] e a [[Catania]] nun jeva 'a ggenio ca s' 'a cummanasse Palermo sulo) e p' 'e Burbone fuje facile overamente a d' 'a luvà a miezo stesso 'sta 'rrevutata. 'O [[1 'e luglio|primmo 'e luglio]] [[1820]], â nutizzia ca â [[Spagna]] 'evaêva stata ripristinat'a Custituzzione d' 'o [[1812]], a [[Nola]] na cumpagnia 'e surdate cu' Michele Morelli e Giuseppe Salvati 'ngapa a tutte arrevutaje. 'Sta 'rrevutata ll'appujajeno pure cierte ufficiale 'mpurtante 'e ll'esercito, comm'a [[Guglielmo Pepe]]. Firdinando[[Ferdinando I d''e Ddoje Sicilie|Ferdinando]], visto ca nun s'eva possibbile a dda fà fernì stessa 'sta 'rrevutata, accuntitaje a tuttuquante e c' dette 'sta Custituzzione, nummenanno 'o figliefiglio [[Francesco II d''e Ddoje Sicilie|Francesco]] comm'a vecarjio d' 'o suojo. 'O primmo 'e ottobre accummenciaje 'a costruzziona d' 'o parlamento d' 'o nuovo, ca fernette a aùsto, addò poje ambresso se spannette ll'idiale borgheseburghese ca stess'e francise 'evenoêveno purtato a [[Napule]] cocche anno apprimma.

'O parlamento dette n' accunciata a ll'ammenistrazzione d' 'e pruvincie e d' 'e comune e sistimaje 'e llegge 'ngopp'a libbertà 'e religgione e 'a libbertà 'e stampa. 'Sti cunfedenzeccunfedenze ch' 'o Rre FirdinandoFerdinando c'dettecuncedette ô populo suojo ,però, nun jetteno assaje a ggenio a ll'ati rignanti d'[[Europa]], tanto ca chiste cca s' 'o chiammajeno a [[Lubiana]]. 'O Rre nun vulette partì, comme pure 'o figlio suojo Francesco. Doppo 'o Congresso ca poje stesso a Lubiana se facette, ô Regno venetteno ll'austriace a ffà 'a guerra e a scancillà na vota e pe' ssempe 'sta ddijo 'e Custituzzione. Ll'[[Rial Esercito d''o Regno d''e Ddoje Sicilie|esercito napulitano ]], cu' Guglielmo Pepe 'ncapa a tutto, nun sparaje na botta, pure pecchè stesso 'o Rre dicette ,'ngapa a isso, ca 'sta guerra nun s'avev'a fà e ca ll'[[Impero austriaco|austriace]], scis'a Napule pe' vvija stesso d' 'a Costituzzione, aveveno venut'a ffà 'o bbene d' 'a città.

=== [[Francesco I d''e Ddoje Sicilie|Francesco I]]===

Ê primm'e gennaro d' 'o [[1825]] FirdinandoFerdinando murette e addivintaje re 'o figlio d' 'o suojo Francesco,ch' 'o nomm'e Francesco I. Ll'anne suoje 'e guvierno fujeno 'nzignate 'a nu sviluppo economeco e tecnologgeco assaje gruosso. 'A puliteca soja addummanette, però, tale e quale a chella llà d' 'o patrepate , e ccioè riazziunaria, cu' tutto ca stesso isso , quanno nce stetteno 'e rivoluzzionerrevuluzziune asotto 'o guvierno stesso 'e FirdinandoFerdinando, addimustraje ll'appoggio suojo p' 'a rivoluzzionarivuluzzione stessa. Murette a Napule dint'ô [[nuvembre]] [[1830 ]].

Muorto Francesco, ll'[[8 'e nuvembre]] [[1830]], 'o Regno passaje mmano ô figlio FirdinandoFerdinando,ch' 'o nomm'e FirdinandoFerdinando II, ca tanno teneva sulo vint'anne. 'O rre d' 'o nuovo s'addimustraje quase subbeto nu rignant'e progresso e ,'ngopp'a tutto, assaje 'e core ch' 'o populo suojo. 'O guvierno d' 'o suojo, 'nfatte, finnfin'e 'oô [[1848]], fuje nu guvierno 'e riforme d'economia e d'ammenistrazzione d' 'o Stato. 'Ngopp'a tutto, ô settore finanziario , jette a scennere assaje 'a prissione fiscale, pure pecchè FirdinandoFerdinando sistimaje 'e spese pubbliche e sparagnaje 'ngopp'e spes'e corte. FirdinandoFerdinando turnaje pure a chiammà tutta chella ggente innispensabbele pe' Napule,ma che stessa da Napule se n'era avut'a fujìfuità (in primìs Pepe e Carrascosa),isso 'e dette n'ata vota ô posto lloro 'e fatica, cu' cocche privileggio 'e cchiù pe' chille ca cchiù s' 'o mmeretavano, e, mmiezo a tutte 'sti menistre funzionarjie impiegate e ufficiale d'esercito ,cu' tutto ca cierte 'e lloro 'eveno faticate pure asotto a [[Gioacchino Murat|Murat]], 'ngarraje a truvà chella fiducia e chillu rispetto ca ll'servetteno a meglio guvernà 'o Regno stesso. Faticaje comm'a cchè pure 'ind'o sociale , motode 'e punizzione d' 'e carcirate politice e ammenistrazzione d' 'e priggionepriggiune addivintajeno meglio assaje, e fuje sempe isso pe' primmo ch' applicaje 'e principie 'e correzzione e rieducazzione stesso p' 'e carcirate.

P' 'a puliteca estera, FirdinandoFerdinando circaje 'e mantenè 'o Regno d' 'o suojo 'a fora d'ogne 'nfluenza furastiera: "Innipennenza",chesta s'evaêva 'a parola d'ordine d' 'a soja. 'O Rre, ,peròmperò, circaje 'e cummuglià stesso 'ind'o Regno quanta cchiù investimiente estere pussibbele,e pe' ddà na mossa ô ll'avanzamento tecnologgico e pe' s'affiancà comme sviluppo e progresso tanto quant'â [[Franza]], comme all'Inghilterraa [[Ngreterra]]; ppe'tramente, però, proprjioproprio pe' 'sta puliteca d' 'a soja, isso se facette nemicenemmice ll'ate state d'Europa, ca, puliticamente, 'o lassajeno "fore morra". Assaje fujeno poje 'e primate ca asotto 'o regno suojo se facetteno: 'a primma ferruvia d'Italia ('a "Napule-[[Portici|Puortece]]", inaugurat'ô [[1839]]), 'o primmo telegrafo elettrico e 'o primmo faro lenticolare d'Italia, senza cuntà ll'innovazzione ca stesso isso purtaje a ll'ingegneria e a ll' industria.

S'ha dda arricurdà poje ch'ô [[1816]] 'o Guvierno vretanneco se facette dà da FirdinandoFerdinando 'o monopoliomonupolio d' 'o sfruttamiento d' 'o zurfo siciliano (quase 'o 90% d' 'a produzziona mondiale) pe' na cosa 'e sorde ca quase nun'era niente. 'O zurfo tanno teneva na ddijo d'importanzaimpurtanza a leviello strateggeco, faticanno stesso 'ngopp'o zurfo 'nfatte se produceveno povere da sparo e acido sulforeco, quinne s'eva 'mpurtante assaje a mantenè 'stu monopolio,e pe' ll'innustria d' 'a guerra e pe' fatte militare strateggece d'ogne relevanza. FirdinandoFerdinando II, ca tanno vuleva 'nzoccà 'a tassa 'ngopp'o mmacenato, na tassa ca nun jeva assaje a ggenio ô populo suojo ,'ngopp'a tutte a chille cchiù puverielle, decidette 'e luvà stesso 'stu monopolio da man'ê 'ngrise p' c' 'o cunzignà ê francise, ca pavaveno cchiù d' 'o duppio 'e primma: scuppiaje accussì chella ca fuje chiammata "quistione d' 'e zzurfe". Lord Parlmerston mannaje subbeto na flotta militare annanz'o [[Gurfo 'e Napule]], cu' ll'intenzzion'e bumbardià 'a città. Firdinando[[Ferdinando II d''e Ddoje Sicilie|Ferdiandno]] però se facette anem'e curaggio e appriparaje pure isso [[Rial Marina d''o Regno d''e Ddoje Sicilie|flotta]] (ca tanno s'evaêva forte assaje) e ll'sercito[[Rial Esercito d''o Regno d''e Ddoje Sicilie|esercito]] d' 'e ssuoje p'accummencià 'sta guerrauerra. Quase pe' nniente nun succedete 'o guajo, grazzjie pure ô Rre Luigi[[Luigge Filippo d' 'e FranciseFranza]], ca 'nvitaje a raggiunà e ll'Inghilterraa [[Ngreterra]] e stesso a FirdinandoFerdinando.

[[File:Ferdinand_Zweite_von_Neapel_Sizilien.jpg|thumb|right|'O Rre FirdinandoFerdinando II d' 'e ddoje Sicilie]]

'O regno, però, ô [[1848]], venette n'ata vota mise sott'e 'ngoppa 'a ll'innipennenniste siciliane, nu ddijo 'e guaio ca s' purtaje appriesso tutto nu strascino d'ati 'rrevutate ca ambresso ambresso se spannettero sane sane tanto a ll'[[Italia]] quanto a ll'Europa. Succieso 'st'ato maciello, 'o Rre cuncidette n'ata vota 'a Custituzzione, 'o primmo a ll'Italia, ch' 'o decreto regio d' 'o [[29 'e gennarojennaro]], na Custituzziona a modello francese - ca tanno s'eva 'o meglio - (tale e quale facette 'o [[Regno 'e SardegnaZardegna]] dduje mise aroppo).

Ô [[jennaro]] d' 'o [[1848]], a [[Paliermo]], â Chiazza d<nowiki>''</nowiki>a Feravecchia, accummenciaje n'ata 'rrevutata, cu' Giuseppe La Masa 'ngap'a tutto. Aroppo a na seri'e battaglie pure assaje violente, La Masa e ll'esercito popolare d' 'o suojo 'ngarrajeno a vencere contr'e surdate burbonoce e a libberà ,accussì, sana sana 'a [[Sicilia]]. A [[frevaro]] venette addichiarato 'o «comitato generale rivuluzziunario» , poco cchiù tarde 'stu stesso comitato criaje nu guvierno provvisorio a Paliermo,ch' 'o libberale moderato Ruggero Settimo nummenato presidente. Ll'[[11 'e frevaro]] fuje firmata 'a Custituzzione, giurat'o [[24 'e febbrarofrevaro]], 'o stesso juorno quanno cioè proprjio â Franza ,addò pareva ca nun avessa succiesso maje niente 'e chello ca 'ngoppa sta scritto tanto d' 'a libbertà ca stesso lloco nc'avess'a avuta essere e addò steveno 'o stesso succedenno macielle 'e tutte manere, se n'avett'a fujì da [[Parigi|Parigge]] 'o rre LuigiLuigge Filippo . Doppo a tutto 'stu burdello, 'o [[25 'e màrzo|25 'e marzo]] 1848, s'avette 'a primma riuniona d' 'o Parlamento Generale 'e Sicilia, cu stesso Ruggero Settimo e ll'ate menistre d' 'e suoje ca addichiarajeno ll'innipennenza ufficiale 'e ll'isola. 'Stu guvierno, però, fin'e subbeto s'mbrugliaje mane e piede, ch' 'e moderate 'a na parte , 'e democratece a n'ata e 'e mazziniane a n'ata ancora, 'o [[Parlamento Siciliano]] nun 'ngarrava a se truvà maje bbuono 'ngoppa a nisciuna decisiona, 'e città siciliane poje si steveno bbuono mmane a ll'innipennenniste,'e paise e 'e campagne steveno 'mmece organizzate assaje malamente, ch' 'a pupulazzione ca ogne tre o quatto s'arrevutava.

Ô mese 'e [[abbrile]], ô Regno s'avetteno ll'elezzioneelezziune. Na parta cchiù radicale 'e 'st'elette s'appiccecaje cu' FirdinandoFerdinando pecchè lloro overamente vuleveno 'ncignà chello ca steva scritto 'ngopp'a Custituzione, 'o ccuntrario 'e FirdinandoFerdinando stesso. 'Stu bisticcio pe' ffà accuncià 'sta Custituzzione adduraje 'nfin'o [[15 'e maggiomajo]], quanno cioè s'avett'a 'rrapì 'a Cammera d' 'o Parlamento. Chillu juorno succedette 'o burdello overo, 'e libberale s'arrevutajeno cu' scuppett'e barricate e 'o rRe fuje costretto a chiudere 'a Cammera e a dda fà 'rapì nu mese aroppo, poje nu mese aroppo ancora, fino a quanno s'decidette ,'o dudece 'e marzo 1849, d'â mantenè "riaggiornata" a tiempo indeterminato.

 [[Sicilia]], pe'tramente, 'o rRe , pe' vvija d' 'a 'rrevutata, 'eva mannato 'o ggenerale [[Carlo Filangieri]] a ll'dà na scutuliata stess'ê ribelle. Filangieri, pe' mmiezo 'e na stratiggia militare 'e Patreterno, bumbardiaje [[Messina]] (e ppe' cchesto adoppo a FirdinandoFerdinando 'o detteno 'o cuntrannomme 'e "Re Bomma") ngarranno poje a sistimà sana sana 'a situazzione a tutt'a Sicilia. Ll'esperienza d'innipennenza siciliana fernette 'nd'a staggione d' 'o 1849, n'avvenimento ca , 'nzieme ch' 'a 'rrevutata d' 'o [[15 'e maggiomajo]] e ll'attentato ca FirdinandoFerdinando subette ll'[[8 'e dicembre]] d' 'o [[1856]] pe'mmano d' 'o rivoluzzionariorivuluzzionario mazziniano Agesilao Milano, facette passà 'o ggenio 'e riforme libberale stesso a FirdinandoFerdinando e ca scancillaje pe' ssempe ll'idea 'e mantenè na custituzzione, ggià sospesa a tiempo indeterminato, stesso pe' dint'o Regno.

Dopp'a 'sti fatte, ll'opinione pubbleca furastiera accummenciaje a vedè FirdinandoFerdinando stesso comme a nu sovrano malamente assaje, 'o peggio esempio 'e totalitarismo 'nfame e carugnuso. Luvanno chesto e facenno dduje cunte 'ind'a sacca, Firdinando[[Ferdinando II d' 'e Ddoje Sicilie]], muorto poje 'e [[setticimia]] 'o [[22 'e maggiomajo]] [[1859]] a sule 49 anne, se pô però 'nzignà comm'a uno d' 'e meglie rignante ca hanna guvirnato [[Napule]] e 'o [[Meridione d'Italia]] in'n generale. Curaggiuso e intrapennente comm'a poche primm'e isso, FirdinandoFerdinando sapette rifurmà sano sano 'o Regno, 'a ll'esercito a ll'innustria, d'ô sociale â marina. 'A morta d' 'a soja ,aunit'ê scarze capacetà puliteche e militare d' 'o figlio Francesco, signaje 'a ruìna d' 'e Ddoje Sicilie.

===[[Francesco II d''e Ddoje Sicilie|Francesco II]]===

Muorto FirdinandoFerdinando, 'o figlio suojo Francesco sajette ô trono d' 'e Ddoje Sicilie stess'o juorno ch' 'o patrepate se ne jette.

'E carattere assaje scuornuso, Francesco s'evaêva poco scetato 'ngopp'e qquistione puliteche economiche e militare ca tanno apparteneveno ô regno suojo, 'o ccuntrario d' 'o patrepate, e s'addimustraje, picciò, assaje poco appriparato a dd'affruntà e 'e [[Spedizzione d''e Mille|garibbaldine]] e ll'invasione [[Piemonte|piemontese]] ca venette aroppo.

'O Regno suojo accummenciaje subbeto cu' na 'rrevutata, 'stavota fujeno 'e surdate [[Sguizzera|sguizzere]] a s'ribbellà, 'nfatte, ppe' vvija 'e n'ordinamento stesso d' 'o guvierno sguizzero, s'decidette ca 'sti militare nun puteveno cchiù servì 'ind'a ll'esercite 'e paise furastiere. 'O guajo s'apparaje, ma pe'ttramente Francesco steva mettenno sott'e 'ngoppa sana sana ll'ammenistrazzione d' 'o guvierno d' 'o patrepate FirdinandoFerdinando, luvanno 'a miezo 'e viecchie menistre cunzervatore e sciglienno, comme classe politica d' 'a soja, riformiste e libberale 'e tutte manere. 'Sta classe dirigente d' 'a nova fuje 'a ruìna d' 'o Regno, essa 'nfatte, proprjio comm'o rReRre Francesco, s'addimustraje impreparata e poco decisa quanno arrivaje 'o mumento 'e lottà contrcuntr'a garibbaldine e piemuntise, causanno 'ind'a nniente 'a 'rrecettata d' 'e Ddoje Sicilie e 'a fine d' 'o guvierno borbonicoburboneco ô Meridione d'Italia.

Ll'[[11 'e majo]] [[1860]], [[Giuseppe Garibaldi]] ch&#39;&#39;e mille, abbordo d&#39;&#39;e dduje vapure Lombardo e Piemonte e supportate da ati vvarche d&#39;&#39;a marina 'ngrese ([[Ngreterra|'Ngreterra]] ca ancora nun s'era scurdata d&#39;&#39;o sgarro 'e FirdinandoFerdinando 'e cocche anno apprimma ("quistione d&#39;&#39;e zurfe") e ca malamente vedeva 'a forte presenza d&#39;&#39;e napulitane 'ind'o Mediterraneo), sbarcajeno a [[Marsala (TP)|Marsala]]. Subbeto s'aunettero a Garibaldi assaje volontarie siciliane, p&#39;&#39;a maggior parte "picciotti" mafiuse e criminale (pe' ll'esattezza 500 'e lloro), ca se mettettero a disposizzione stess'e Garibaldi ggià 'ind'a [[battaglia 'e Calatafimi]], ca vedette vencere 'e mille contr'a n'esercito 'e mmerzo 4000 borboneceburbonece. 'Ind'a 'sta battaglia s'ha dda 'rricurdà 'o fomoso tradimento d&#39;&#39;o famiggerato generale Francesco Landi cu' tutto 'o stato maggiore d&#39;&#39;o suojo, ca, accussì comme steveno, se vennetteno sane san'ê piemuntise. Pe'ttramente Garibaldi s'era addechiarato "dittatore d&#39;&#39;a Sicilia" a nomm'e [[Vittorio Emanuale II]] e ggià s'appriprava a trasì a [[Paliermo]].

A difesa 'e Paliermo nce steveno 16.000 surdate borboneceburbonece asotto 'o ggenerale Lanza, ma stesso 'stu ggenerale facette chiudere tutto ll'esercito d&#39;&#39;o suojo 'ind'e fortezze d&#39;&#39;a città, dannoce accussì ll'opportunità a GaribbaldeGaribbaldi 'e trasì stesso a Paliermo senza sparà na botta. 'O [[27 'e majo]], però, arrevaje 'o ggenerale [[Sguizzera|sguizzero]] von Meckel ca, ch'e surdate ca stess'o ggenerale Lanza 'eva tenute 'nchiuse dint'a chelli stessi furtezze, sfunnaje sane sane 'e pusizzione d&#39;&#39;e garibbaldine, arrevanno quase subbeto ô quartiere S. Anna addò stesso Garibaldi steva 'nzerrato pe' dint'a nu palazzo, 'o palazzo d&#39;&#39;o Pretorio, ma proprio quanno stesso von Meckel steva pe' ddà ll'attacco a 'stu quartiere, arrevajeno 'e capitane d&#39;&#39;o Stato Maggiore Michele Bellucci e Domenico Nicoletti ca, pe' ordine 'e Lanza stesso, c' dicetteno ô sguizzero ca 'eva stato firmato 'n armistizzio ch'e garibbaldini e ca s'eva fernì 'e luttà. 'St' armistizzio nun era overo, Lanza, comm'a Landi, s'eva n'atu vennuto, e ,na vota turnato a Napule, aspittanno 'o pruciesso, fuje cunfinato a [[Ischia]]. Aroppo a 'st'armistizzio, ll'[[8 'e giugnogiùgno]], 24.000 surdate duosiciliane lassaveno Paliermo p' s'mbarcà verz'ô cuntinente, ch&#39;&#39;e palermitane ca, senza nu mutivo, nun se sapetteno spiegà 'o ppecchè 'e 'stu fatto. Doppo a ll'inspiegabbile partenza 'e 'sti surdate e aropp'ô 'nfame e carugnuso maciello 'e [[Bronte (CT)|Bronte]], addò ll' "eroe" Nino Bixio facette accidere quase pe' senza niente nu centenar'e cuntadine('eveno occupate cierti tterre 'e proprietà 'ngrese sott'a ll'ordine stess'e Garibbalde), 'e garibbaldine se truvajeno a [[Milazzo]] 'o [[20 'e luglio]] stess'e chill' anno, lloco nce fuje na granda battaglia e pe' nniente 'e borboneceburbonece nu' 'ngarrajeno a vvencere proprjio pecchè nn' arrevajeno 'e surdate 'e rinforzo ca stavota apparteneveno ô ggenerale Clary, probbabbilmente pure isso nu vennuto. Battaglia doppo battaglia, tradimento doppo tradimento, Garibaldi arrivaje â Calabria[[Calavria]]. Pure ccà nun mancaje chi s'cumpurtaje 'a 'nfame, 'ngopp'a tutte nce stette ll'episodio d' 'o ggenerale Briganti, ca fuje fucilato stesso d'ê surdate suoje proprio pecchè 'e dette ll'ordine 'e s'arretirà mmece ca cumbattere.

'O [[7 'e settembre]], abbordo d&#39;&#39;o treno ca da [[Puortece]] purtava a [[Napule]], d'accordo cu' Liborio Romano, menisto d' 'a pulizzia stesso asotto 'o guvierno 'e Francesco II, cu' Tore 'e Crescienzo e cu' tutt'a [[camorra]] 'e Napule, Garibbalde arrivaje 'ind'a Capitale. Ppe'tramente Francesco, pe' nun fà succedere burdello assaje stess'a Napule, s'arreteraje a [[Gaeta]], lassann'ô populo napulitano e ô [[Banco 'e Napule]] tutt'o patrimonio riale d&#39;&#39;o suojo e d&#39;&#39;a famiglia. 'E surdate 'e Garibbalde trasetteno dint'a città senza affruntà resistenze, 'e gguardie fujeno mise a faccia 'nderra d'ê cammurriste 'e Tore 'e Crescienzo accussì ch&#39;&#39;e garibbaldine stesse avessano pututo arrevà 'nfino 'e dint'a Capitale senza sparà manco na botta. 'E cammise rosse mettetteno sottengoppa na città facenno violenza 'ngopp'ê femmene, arrubbanno fin'e dint'e case e 'nchiavecanno sane sane 'e monumente.

Aroppo l'aunione d&#39;'o [[Regno d'Italia]], nascettero bande 'e brigante ncuraggiate e finanziate d&#39;'o govierno burboneco in esilio e d<nowiki>''</nowiki>o [[Stato PontificioPuntificio]], c'arrevutajeno 'o meridiune. Chesta guerra civile durajee quase 10 anne e pruvucaje quase 200 migliare 'e muorte tra brigante e surdate 'e Savoia. 'E bande cchiù grosse e cchiù periculose stevano int<nowiki>''</nowiki>a [[Baselecata]], cumannate da [[Carmine Crocco]].