Sannite: Cagnamiente nfra 'e versiune

[[File:Carte DeuxGuerreSamnite 327avJC.png|thumb|upright=1.5|Carta ëe la [[sëcondaseconda uèrra sannítëcasanníteca]]. Gl trëtòriëtretòrie ëe gl [[SanniëSannie]] zëze tròva denddénd a la štriscia ëe chëlorchelore verdvérd.]]

Gl '''SannitSannite''' (pëpe [[Lengua latina|latinlatine]] : ''Samnīs'', ''-ītis'', a gl singularsingulare ; ''Samnītes'', ''-ium'', a gl pluralplurale) suó tribbù [[Lenguë sabbèllëchë|sabbèllëchë]]sabbèlleche štabbëlitštabbelite denddénd a gl [[SanniëSannie]] (rëggionreggione mëndanamendana ëe l’[[Italia|ËtaliaEtalia]] cëndralcendrale) ëe gl sèttëmësètteme affin aaffin’a gl tèrz sèculësècule p.C.

La prima vòta chëche zëze tròva caccosa dëde scritt ngim’a iss rësaglresagl a gl 354 p.C.<ref>PëPe glanngl ann apprima a gl ann 300 p.C., la crënëluggíacreneluggía varroniana nënnen è cchiù cunzëdëratacunzederata comm sëse foss jušta. È prëngëpalmèndprengepalmènd addëprataaddeprata da [[TitTite-LiviëLivie]]. EppurEppure la lëttëraturaletteratura accadémëcaaccadémeca modèrna, pëpe chënvënzioncunvenzione, addòpra angora šta crënëluggíacreneluggía. (Gary Forsythe, ''A Critical History of Early Rome'', 2005, Berkeley, University of California Press, pp. 369-370).</ref>, a nëne trattattrattate fatt chëche gl RomanRomane.

== Gl pòpëlëpòpele ==

SsëSse pòpëlëpòpele parla na lengualéngua apparëndataapparendata a l'[[òsch]]. Gl SannitSannite suó spartutspartute a quatt tribbù:

* gl [[Pendr]] (''Pentri''), la tribbù la cchiù ròssa, la capëtalcapetale evaéva [[Bojano]] (''Bovaianom'' pe òsch, ''Bovianum'' pëpe latinlatine).

* gl [[CaracinCaracine]] (''Caraceni''), a gl ávëtëávete Sangr (''Sagrus'') chëche lële cëttàcettà prëngëpalprengepale '' [[Cluviae]]'' eté ''[[Juvanum]]''.

* gl [[CaudinCaudine]] (''Caudini''), chëche tënévanëtenévane la cëttàcettà dëde [[''[[Caudium'']]''.

* gl [[IrpinIrpine]] (''Hirpini'' ch’ò dicdice [[luplupe]] pëpe [[òsch]]), a lële surgènd ëe gl [[Calore (sciummo)|CalorCalore]] chëche la cëttàcettà dëde ''[[Beneviento|Beneventum]]''.

Puó cchiù appriessappriéss ssësse tribbù fúrënëfúrene rarrëviatrarreviate da :

* gl [[FrëndanFrendane]] (''Frentani''), chëche štévënëštévene luongh gl AdriátëchëAdriáteche, tra gl Sangr e FortorëFortore, chëche la cëttàcettà dëde [[Larino|Larine]] (''Larinum'' pëpe latin, ''Larinor'' pëpe òsch).

Gl SannitSannite suó spasspase, da gl ottavottave sèculësècule p.C., denddénd a nëne ruoss trëtòriëtretòrie chiamatchiamate [[SanniëSannie]], chiuschiuse a nòrd da lële mëndagnmendagn ëe la [[Majèlla]]; a sudd eé a lëvandlevand da l’Apulia eé da gl muarmuare adriátëchëadriáteche; a punènd da la [[Campania|Cambania]] eé da gl muarmuare tërréntirréne.

A la sëcondaseconda mmëtàmmetà ëe gl quind sèculësècule p.C., gl SannitSannite zëze píglënëpíglene la Cambania, mindr cchiù a sudsudd gl [[LucanLucane]] zëze spánnënëspánnene pëpe tutta la [[Calavria]].

CiertCiért SannitSannite críanëcríane nëne ŠtatŠtate cambancambane attòrn a la ricca [[Capua(CE)|Capua]] etrusca eé a la Cuma ggrècagrèca, addëvëndènnaddevendènn cchiù štëruitšteruite eé menmén fërrignferrign, ma rëmanènnremanènn angora sott prëssionpressione ëe chigl dëe lële mëndagnmendagn pëpe tutt gl sèculësècule appriessappriéss. LëLe ricch eé rass chianchiane dëde l’Apulial’''Apulia'' a sudd, ëe la vall ëe gl [[LirLire]] a nòrd eé, prima ëe tutt, chellchéll ëe la Cambania fúrënëfúrene spiss sacchiatsacchijate da gl mëndanarmendanare.

A gl 354 p.C., Roma facètt nëne puatt d'amiciziaamecizia eé d'allianza chëche la cunfëdërazioncunfederazione sannita, ma nënnen zëze sa niènd dëde quellquéll chëche zëze dëciérënëdeciérene. Gl stòrëcëstòrece d’uojd’uoje piénzënëpiénzene ca ndann gl sciumsciume [[LirLire]] (gl ''Liris'' latinlatine) fòtt gl chëmbinchembine naturalnaturale tra gl romanromane eé gl sannitsannite.

VierzViérz 343 p.C., gl SannitSannite ëe lële mëndagnmendagn malëménanëmaleménane gl [[SidicinSedecine]] ëe [[Teano|TianTiane]] (''Teanum'') chëche štavštave a chëmbinchembine chëche LazziëLazie eé Cambania. Chiss chiámanëchiámane gl CambanCambane ëe [[Capua]] pëpe zëze fà rajëtuàrajetuà, eé ssësse lútëmëlúteme zëze rëvòtanërevòtane a la vía dëde Roma.

Fòtt la [[prima uèrra sannítëcasanníteca]]. Gl RomanRomane vëngiérënëvengiérene ddu vòtvòte condr a gl pòpëlëpòpele mëndanarmendanare ma nënnen zëze n’apprëfëttarnn’apprefettarn pëcchépecché z’avéttër’az’avétter’a rëtëriàreterià pëpe ì a schëmmattschemmatt chëche gl viecchiëviécchie alliatalliate latinlatine.

Roma rëfàrefà n’allianza nòva chëche gl SannitSannite eé chëmmattchemmatt affiangh a iss condr a gl SidicinSidicine, gl CambanCambane eé gl LatinLatine, pëpe gl qualquale gl abbandonabbandone ëe ''[[Teano|Teanum]]'' è nëne bbrutt còlp pëpe la cunëmíacunemía séa. D'allëscìallescì, a la prima uèrra sannítëcasanníteca zëze ngatèna la [[uèrra latina]].

Roma zëze spann pëpe tutt gl LazziëLazie eé la Cambania, eé ssësse fatt la mettmétt faccëfrondfaccefrond a gl SannitSannite. VievViéve appriessappriéss ddu uèrr lòngh, la [[sëcondaseconda uèrra sannítëcasanníteca]] eé la [[tèrza uèrra sannítëcasanníteca]] chëche dúranëdúrane da gl 327 p.C. a gl 290 p.C (quann gl SannitSannite z’arriénnënëz’arriénnene). SsëSse lútëmëlúteme piérdënëpiérdene na part ëe gl trëtòriëtretòrie sié eé tievtiéve a spuštà gl chëmbinchembine ngòpp’a gl ávëtëávete [[Volturno (sciummo)|VëlturnVelturn]], nëne cconccone cchiù a sudd-èšt ëe gl LirLire. PëPe dëde cchiù tievtiéve a dà paricchiëparicchie suldatsuldate a Roma.

NënNen pëtènnpetènn sëppërtàseppertà ss’affrund gl SannitSannite s’allíanës’allíane chëche gl nëmicnemice ëe Roma chëche zëze tròvanëtròvane a l’Ëtalial’Etalia, [[Pyrrhus prim|Pirr]] a gl 280 p.C. eé [[Hannibal Barca|AnníbbalëAnníbbale]] a la [[sëcondaseconda uèrra púnëcapúneca]].

File:Samnite_soldiers_from_a_tomb_frieze_in_Nola_4th_century_BCE.jpg|SuldatSuldate sannitsannite, da na frisfrise ch’addòbba na nëcchiarianecchiaria a [[Paestum]] n’[[Lucania]], IV sèculësècule p.C.

File:Battle of the Caudine Forks.jpg|[[Bbattaglia ëe lële Forch CaudinCaudine]] andó suó rapprësëndatrappresendate ciertciért suldatsuldate sannitsannite. Affrisch lucanlucane, [[MuséëMusée archeològgëchëarcheològgeche naziunalnaziunale ëe Paestum]], vierzviérz 320 p.C.

File:Ancient bronze greek helmet -South Italy.jpg|N’èlm áttëchëátteche dëde cërëmòniaceremònia (300 p.C) trëvattrevate denddénd a na tomba sannita.

Gl SannitSannite suó tra gl primprime puópëlëpuópele a zëze rëvëtàrevetà condr a Roma a la [[Uèrra sëcialseciale]]. CríanëCríane na cunfëdërazioncunfederazione itálëcaitáleca, prò a gl 88 p.C., a la finfine ëe la bbattaglia dëde pòrta Cullina, [[Sylla]] fa n’accësiaglian’accesiaglia eé štrica quascquasce tutt gl uërrieruerriére sannitsannite eé spèrd gl rieštriéšt ëe la pëpëlazionpepelazione. Da ndann zëze pëtèttpetètt dicdice ca l’Ëtalial’Etalia fòtt rionda sott a n’únëchën’úneche rëggimreggime ggiurídëchëgiurídeche.

== AnnëtaziunAnnetaziune ==

== LebbraLébbra ==

==Jond ëe fòrfòre==

* [http://www.sanniti.info/indexen.html sanniti.it] : zitzite chëche parla dëde gl SannitSannite.

Ss’artículëSs’artícule nëne vè ‘mbart o ndutt da gl artículëartícule currëspënnèndcurrespennènd ëe la wikipèdia pëpe frangesfrangése.