Pigmèe: Cagnamiente nfra 'e versiune

[[File:African Pigmies CNE-v1-p58-B.jpg|thumb|right|NëNe splëratorspleratore [[Regno Aunito | bbrëtánnëchëbretánneche]] anziem anziém'a ciertciért pigmèëpigmèe (''Collier's New Encyclopedia'', vol. 1)]]

Gl '''pigmèëpigmèe''' suó nëne grupp ètnëchëètneche spasspase a l’[[ÁfrëcaÁfreca ëquatërialequateriale]]. Suó pëccëriglpeccerigl (men ëmén'e 150 cm) eé chëche la pèll scura, capigl ricc, nuasnase spappatspappate eé la còccia brachëmòrfabrachemòrfa.

Gl nòmnome "pigmèëpigmèe" nëne vè da lële ggrèchgrèche andichandiche '''''πυγμαιος''''' (''pygmâios'', ("ávëtëávete nëne cúbbëtëcúbbete") chëche gl andichandiche GgrècGrèce addëprávanëaddeprávane pëpe nzëgnànzegnà nëne lëggëndáriëleggendárie pòpëlëpòpele dëde nannane, chëche zëze trëvavatrevava a sudd ëde gl [[Naggitto|ËggittEggitt]] o a l’[[Innia|Ínnia]], chëche štévënëštévene sèmb a fà la uèrra condr a lële [[cëcogna|cëcogncecogn]] (o lële ggrugru) chëche gl štrëchiávanëštrechiávane lële cámbëracámbera.

“Pigmè딓Pigmèe” è nëne tuèrmënëtèrmene addëprataddeprate pëpe nzëgnànzegnà cchiù puópëlëpuópele cacciaturcacciature-racchëglëturracchegleture dëde la conga dëde gl sciumsciume Congo eé d’atd’ate rëggiunreggiune ëde l’Áfrëcal’Áfreca cëndralcendrale. SsëSse tuèrmënëtèrmene è cunzëdëratcunzederate sprëzzussprezzuse<ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.survival.it/chisiamo/terminologia|titolo = Terminologia - Survival International|accesso = |data = }}</ref> eé pëcciòpecciò ciertciért ndíggënëndíggene në’glne’gl addòpranëaddòprane, prò a gl štessštéss tiembtiémb vè addëprataddeprate da atate comm gl nòmnome cchiù fácëlëfácele pëpe zëze chiamà iss štessštéss <ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.survival.it/popoli/pigmei|titolo = I "Pigmei" - Survival International|accesso = |data = }}</ref>.

== PigmèëPigmèe afrëcanafrecane ==

[[File:Batwa Uganda.jpg|right|300px|thumb|Batwa ëde gl Uganda]]

Gl "PigmèëPigmèe" suó spartutspartute a tand sottëgruppsottegrupp eé ognunognune d’iss forma nëne pòpëlëpòpele:

* Aka (RepúbblëcaRepúbbleca CëndrafrëcanaCendrafrecana, RepúbblëcaRepúbbleca ëde gl Congo)

* Baka (CamerunCámerun, Gabon, RepúbblëcaRepúbbleca ëde gl Congo)

* Bakola (CamerunCámerun)

* Babongo (Gabon, RepúbblëcaRepúbbleca ëde gl Congo)

* Gyelli (CamerunCámerun)

* Bambuti (RepúbblëcaRepúbbleca DëmocrátëcaDemocráteca ëde gl Congo)

* Twa sau Batwa (Rwanda, Burundi, RepúbblëcaRepúbbleca DëmocrátëcaDemocráteca ëde gl Congo, Uganda)

== AndóAddó zëze tròvanëtròvane ==

[[File:African Pygmies (labeled).png|left|400px|thumb|PrëngëpalPrengepale zzònzzòne andóaddó zëze tròvanëtròvane gl PigmèëPigmèe pëpe Cavalli Sforza]]

Suó spasspase luongh la fascia ëquatërialequateriale ëde l’Áfrëcal’Áfreca; štav 'a gl [[CamerunCámerun]], [[RëpúbblëcaRepúbbleca CëndrafrëcanaCendrafrecana]], [[Gabon]], [[RepúbblëcaRepúbbleca ëde gl Congo]], [[RepúbblëcaRepúbbleca DëmocrátëcaDemocráteca ëde gl Congo]], [[Uganda]] e [[Ruanda]]. ZëZe tratta ëde chëmunëtàchemunetà chëmbòštchembòšt da pòchpòche përzunperzune; gl númmërënúmmere ëde gl pigmèë afrëcanpigmèe afrecane è scanagliatscanagliate a menméne ëde 250.000.

A gl [[Naggitto|ËggittEggitt]] suó štatštate rëtrëvatretrevate scrëzziunscrezziune ëde gl 2000 pd.C. chëche párlënëpárlene dëde gl pigmèëpigmèe chiamánnëglëchiamánnegle "DanzaturDanzature ëde gl DdèëDèe" eé da štëšte fatt zëze pènza ca abbëtávanëabbetávane rëggiunreggiune nëne muarmuare cchiù a nòrd ëde chellchéll andóaddó zëze tròvanëtròvane uojuoje, faštima affin 'a gl’ ÁvëtëÁvete [[Nilo|NilNile]]. DendDénd a na lèttra rëtrëvataretrevata sana eé chëche rësaglresagl a gl AndichAndiche Rrègn, nëne [[faraonfaraone]] rëngráziarengrázia nëne ghëvërnatorghevernatore sié, [[Harkhuf]], pëpe gl avé datdate nëne "nannane" chëche nëne vënevavenéva da la "tèrra ëde gl spird" (comm gl ëgizziëegizzië chiamávanëchiamávane gl tërrëtòriëterretòrie a sudd ëde gl rrègn sié).<ref>V. Davidson (1963), p. 36</ref>

DendDénd a l’art romanaremana, gl pigmèëpigmèe dëde la vall ëe gl NilNile suó spiss rapprësëndatrappresëndate facènn sèss sfrënëscitsfrenescite. CiertCiért affrisch ëde ssësse tiptipe rëtrëvatretrevate a [[Pumpeje|Pumbèj]], zëze puonn vëdévedé a gl [[Museo archeologgeco nazzionale ‘e Napule|MusèëMusèe archeëlòggëchëarcheelòggeche naziunalnaziunale ëe NápulëNápule]].

A gl tiembtiémb andichandiche gl pigmèëpigmèe z’affërrarnz’afferrárene spiss chëche gl puópëlëpuópele [[bbandùbandù]] dëde l’[[ÁfrëcaÁfreca subsahariana]] pëpe gl pëssèsspessèss ëde lële tèrr, ssësse lútëmëlúteme prò tënévanëtenévane na tëcnolëggíatecnoleggía cchiù mègl eé nënnen mëttiernmettiérene niendniènd a gl caccià o a gl sottëmettsottemétt.

Gl bbandùbandù gl chiámanëchiámane ''batwa'' ("uómmënëuómmene pëccëriglpeccerigl").

[[File:Baka dancers June 2006.jpg|right|300px|thumb|DanzaturDanzature Baka ëde gl CamerunCámerun]]

Suó [[cacciaturcacciature-racchëglëturracchegleture]]; gl uómmënëuómmene cáccianëcácciane chëche arch eé freccfrécc avvëlënatavvelenate, eé lële fémmënëfémmene pèscanëpèscane. ChënúscënëChenúscene bbuonbuone lële chiand eé gl agnëmalagnemale salvátëcësalvátece (prësèmbiëpresèmbie pëpe zëze chëruàcherà o pëpe prëducpreduce lële vëlenveléne). CiertCiért vòtvòte chëmmèrcianëchemmèrciane nëne cconccone chëche gl puópëlëpuópele vëcinvecine. AddòpranëAddòprane lële lenaléna eé gl uoss (ma no la prèta).

Gl attaccamiendattaccamiénd a la selvasélva eé la cura dëde cheštachéšta è gl pund cëndralcendrale ëde la raggionraggione chëche tievtiéve d’ësištd’esišt comm pòpëlëpòpele <ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.survival.it/galleria/popoli-delle-foreste|titolo = Survival International - Custodi delle foreste|accesso = |data = }}</ref>

Ogn grupp tè na lengualéngua séa dëvèrzadevèrza da l’atl’ate, ma tutt quand tievtiéve la štessaštéssa paròla pëpe dicdice spird ëe la selvasélva: ''jengijéngi''.

ZëZe spuóštanëspuóštane da na part a n’ata, ma sèmb denddénd a na zzòna lëmëtatalemetata. La tribbù è chëmbòštachembòšta da pòchpòche famigl.

CrídënëCrídene a gl spird eé purpure a chëche l’alma scita dëde gl muort zëze tramuta denddénd a gl cuorp ëe nëne lëfandlefand. <ref>[http://www.elapsus.it/home1/index.php/spettacolo/teatro/311-il-teatro-dei-popoli-primitivi Il teatro dei primitivi]</ref>

Gl matrëmòniëmatremònie zëze favfave accurdènn la parëndèraparendèra fòrfòre da gl clan; pëpe tënétené sèmb gl štessštéss númmërënúmmere tra fémmënëfémmene eé uómmënëuómmene denddénd a gl grupp sëcialseciale, gl grupp chëche rëcèvrecève na sposa nëne tèa rëdàredà una a quigl chëche l’è datdata.

Gl mbëvërëmiendmbeveremiénd ambiëndalambiendale eé gl tuagltagl ëde lële selvsélv andóaddó cámbanëcámbane, mettmétt m’përículëm’perícule lële chëmunëtàchemunetà dëde pigmèëpigmèe eé lële spècspèce andichandiche sésée. Chiss në’rréscënëne’rréscene mangh tand a ì a cambà denddénd a lële cëttàcettà dëde la sëcëtàsecetà afrëcanaafrecana mëdèrnamedèrna.

Gl prëngëpalprengepale ddíëdíe dëde la rëlëggionreleggione séa, Kvum, vè cunzëdëratcunzederate comm a quigl ch’è criatcriate tutt coscose eé chëche chëmmannachemmanna gl uómmënëuómmene eé nëne chëndròllachendròlla ogn mòssa. PëPe la mitologgía dëde gl pigmèëpigmèe, gl prim òmòme eé la prima fémmënafémmena (Ntaum eé RaeRáe) nasciernnasciérene da ddudu òva dëde cëštuniaceštunia; o (pëpe atate spècspèce andichandiche) Kvum gl criètt scësciuènnscesciuènn denddénd a na nocnoce dëde còla.

== PrëbblèmPrebblèm ëe gl juorn d’uojd’uoje ==

[[File:Pygmy house outsideview.jpg|thumb|right|CasCase pigmèëpigmèe a la RëpúbblëcaRepúbbleca ëde gl Congo]]

UnUne ëde gl prëngëpalprengepale prëbblèmprebblème chëche gl qualquale gl pigmèë tievpigmèe tiév'a schëmmattschemmatt è chëche në’tievne’tiéve nësciunnesciune dërittderitt tërrëtërialterreteriale. PëPe [[Survival International]], gl movëmiendmovemiénd munnialmunniale pëpe gl dërittderitt ëde gl puópëlëpuópele ndíggënëndíggene, affin 'a quann ssësse dërittderitt në’vënarravne’venarrave rëchënësciutrechenesciute, gl fraštierfraštiére eé gl ŠtatŠtate pëtarravpetarrave cundënuàcundenuà a z’arraffà la tèrra chëche la qualquale gl pigmèë tievpigmèe tiév'a cambà. <ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.survival.it/parchi|titolo = Survival International - Popoli e Parchi|accesso = |data = }}</ref>.

NëNe muar'e ëchemunetà chëmunëtàviéve vievcacciate cacciat chëche la scusa dëde cunzërvàcunzervà la natura, purpure sëse la legglégg dicdice ca nënnen zëze pò fà. A gl [[CamerunCámerun]] sudd-uriëndaluriendale, prësèmbiëpresèmbie, quascquasce tutta la tèrra dëde gl vavëvave dëde gl “Pigmè딓Pigmèe” [[Baka]] è addëvëndataaddevendata parch naziunalnaziunale o data a sëcëtàsecetà chëche prëpáranëprepárane safari dëde caccia. <ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.survival.it/popoli/pigmei|titolo = Survival International - "Pigmei"|accesso = |data = }}</ref>.

“Andann, la selvasélva evaéva pëpe gl Baka, mo nënnen è cchiù allëscìallescì. CëCe spuštèmmspeštèmm denddénd a la selvasélva appriessappriéss a lële štaggiunštaggiune, ma mo tënemtenéme paura” è cundatcundate a Survival n’òmn’òme Baka. “Comm favfave a cëce dicdice ca nën pëtemnen petém'ì denddénd a la selvasélva? NënNen sapemsapéme comm cambà avëtëmèndavetemènd. CëCe ménanëménane, c’accídënëc’accídene eé cëce favfave fojfoje vierzviérz gl Congo.” .”<ref>{{Cita web|autore = |url = http://www.thepostinternazionale.it/mondo/camerun/i-baka-cacciati-dalla-foresta|titolo = The Post Internazionale - I Baka cacciati dalla foresta|accesso = |data = }}</ref>

== PigmèëPigmèe asiátëcëasiátece ==

Gl nòmnome "pigmèëpigmèe" vè nzëgnataddeprate purpure pëpe chiamà atate grupp ètnëcëètnece d’uómmënëd’uómmene pëccëriglpeccerigl, prësèmbiëpresèmbie gl AndamanesAndamanése, gl SemangSemangh ëde la [[MalesiaMalèsia]] o gl Negritos ëde lële [[Filippine|FëlëppinFeleppine]].

== AnnëtaziunAnnetaziune ==

== LebbraLébbra ==

== Jond ëe fòrfòre==

Ss’artículëSs’artícule nëne vè mbart o ndutt da gl artículëartícule currëspënnèndcurrespennènd ëde la wikipèdia pëpe taliantaliane.