Marte: Cagnamiente nfra 'e versiune
Contenuto cancellato Contenuto aggiunto
Nessun oggetto della modifica |
Nessun oggetto della modifica |
||
Riga 4:
Mpurzine si tene nu crimma 'e scorza vascio (ntr'â 'e −120 °C e 'e −14 °C)<ref name="inaf"/>, 'o chianeta jè chillo ca assumeglia 'e cchiù â Terra ntra chille r{{v}}o sestemma sulare. 'A grannezza suoja jè intermedia ntra chillo r{{v}}a Terra e 'a Luna, e tene na renza 'e ll'asse e na durata r{{v}}o juorno spiccicate 'a chelle terriestre. 'A scorza suoja tene vurcane, chiane, chiatre e solagne ca fanno penzà ca teneva na [[idrosfera]] meliune 'e anne ffa. 'A supraffigia r{{v}}o chianeta pare tené na meta 'e cratiere, pe bbia r{{v}}o defauto 'e agiente 'e smangiatura (cummo attività geologgeca, atmosfereca e idrosfereca) e 'o defauto 'e attività [[tettoneca r''e placche]] capace 'e furmà e mudellà 'e strutture tettoneche<ref>Joseph G. O’Rourke, 1º 'e Nuembre 2012, ''Terrestrial planet evolution in the stagnant-lid regime: Size effects and the formation of self-destabilizing crust'', ''Icarus'', 221, 2, pp. 1043–1060.</ref><ref>Teresa Wong, 2 'e Julio 2015, ''Towards scaling laws for subduction initiation on terrestrial planets: constraints from two-dimensional steady-state convection simulations'', ''Progress in Earth and Planetary Science'', vol. 2, n. 1.</ref>. 'A vascia denzetà 'e ll'atmosfera nun jè capace 'e struiere na gruossa parte r{{v}}e [[meteoriti]], ca addonche appassano 'o turrieno cchiù spisso r{{v}}a Terra. Ntr'ê furmazziune geologgece se ponno allecurdà ll'[[Olympus Mons]] o monte Olimpo, 'o vurcano cchiù grusso r{{v}}o sestemma sulare sano e auto 27 km; 'e [[Valles Marineris]], nu luongo zafunno assaje cchiù gruosso 'e chille terriestre e nu granne craterio nt'ô emisfero 'e vascio 'a parte r{{v}}o 40% 'e tutt{{v}}a supraffigia marziana<ref name="impact">{{cita web|url=http://www.sciencenews.org/view/generic/id/33622/title/Impact_may_have_transformed_Mars_|autore=Ashley Yeager(19 'e Julio 2008).|titulo=Ashley Yeager "Impact May Have Transformed Mars". (19 'e Julio 2008).|acciesso=26 'e Nuembre 2008 |lengua=en}}</ref><ref name="north-south">{{cita web|url=http://www.guardian.co.uk/science/2008/jun/26/mars.asteroid?gusrc=rss&feed=science|titulo=Cataclysmic impact created the north-south divide on Mars|autore=Ian Sample|acciesso=26 'e Nuembre 2008 |lengua=en}}</ref>.
Si bene
== Asservazzione ==
Riga 15:
== Storia 'e ll'asservazziune ==
[[Fiùra:Apparent retrograde motion of Mars in 2003.gif|thumb|upright=0.8|[[Moto â cemmerza paruto]] 'e Marte rint'ô 2003 e
Aroppo â [[Venere]] e [[Giove]], Marte jè 'o chianeta cchiù facele â veré r{{v}}a Terra pe mmiezzo r{{v}}a lummenosetà relativa e r{{v}}o particulare culore russo. Perzò ggià 'e popule 'e cultura grieca-romana 'o nchippavano â mmaggene 'e [[Ares]]/[[Marte (dio)|Marte]], dio r{{v}}a [[uerra]]<ref name="inaf" />. Ntr'â 'e primme ca accumenciaje â chiaità 'e ll'asservazziune 'e Marte se pò allecurdà [[Aristotele]], ca s'addunaje ca passava â reto â Luna<ref>{{cita|Greco|p. 111}}</ref> penzanno 'e avé nu nzaio 'e nu [[Sestemma geocentreco|annevierzo geocentreco]]. Ô 13 'e Attrufe [[1590]] [[Michael Maestlin]] asservaje 'o sulo guattamiento saputo 'e Marte â Venere nt'â cità germanese 'e [[Heidelberg]]<ref>{{Cita web|http://www.projectpluto.com/mut_pln.htm|titulo=Assorted planetary/lunar events|lengua=en}}</ref>. Ô 1609 [[Galileo Galilei|Galileo]] fuje 'o primmo cristiano â appizzà nu ucchialone â Marte. Fu je sulo â fine r{{v}}o [[XIX seculo]] ca asservazziune e 'a migliurìa r{{v}}a tecneca ca facettero avé na vesione abbastante chiara e mnprecisa ppe canoscere cummo jè fatto 'o vero 'a superfiggia marziana. Ô 5 'e Settembre [[1877]] nce fuje na apposizzione perieleca e rint'â chill'anno ô astronomo taliano [[Giovanni Schiaparelli]], nt'â chillo mumiento [[Milano]], pegliaje nu ucchialone 'e 22 cm ppe disegnà 'a primma mappa minuta 'e Marte r{{v}}. Nt'â mappa nc'erano chille ca fujeno annumenate "[[Ncarze 'e Marte|nCarze]]", ca aroppo se venette â sapé jessere sulo llesejune, siccome 'a supraffigia r{{v}}o chianeta teneva na meta 'e luonghe riche annumenalle cummo â 'e sciumme r{{v}}a Terra<ref>{{cita|Sagan}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.umich.edu/~lowbrows/reflections/2001/dsnyder.7.html|titulo=An Observational History of Mars |autore=Dave Snyder |acciesso=10 'ìe Marzo 2009 |lengua=en}}</ref>.
Riga 122:
'A [[topografia]] 'e Marte tene na dicotomia ntr'â 'e ruje emisfiere: â nord 'a line nce stanno gruosse chianure cummegliate â culate 'e lave, pe tramente ô sudd nce stanne granne aute cu migliara 'e cratiere. Na teoria pruposta rint'ô 1980 e convalorata 'a nzaie scentifcehe nt'ô 2008, scurpa sta situazzione truanno 'a reggene nt'â ns tuzzata r{{v}}o chianeta cu n'uggetto gruosso quanno â [[Plutone]], abbenuta quattre meliarde 'e anne fa<ref name="giant">{{cita web|url=https://www.scientificamerican.com/article/giant-asteroid-flattened/|titulo=Giant Asteroid Flattened Half of Mars, Studies Suggest|autore=JR Minkel, Scientific American|data=25 'e Giugno 2008|acciesso=12 'e Marzo 2009 |lengua=en}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/2008/06/26/science/space/26mars.html?_r=1&em&ex=1214712000&en=bd0be05a87523855&ei=5087%0A|titulo=Huge Meteor Strike Explains Mars's Shape, Reports Say|autore=Kenneth Chang|acciesso=12 'e Marzo 2009 |lengua=en}}</ref>. Si sta teoria bene seggellata, ll'emisfero 'e coppa marziano, ca jè 'o 40% r{{v}}o chianeta, addeventarrìa 'o sitio 'e mpatto cchiù gruosso r{{v}}o Sestemma Sulare cu 10 600 km 'e longaìrìa e 'e 8500 km 'e ruppiezza, soperchianno 'o primmato r{{v}}o [[Vacino Polo Sud-Aitken]]<ref name="impact" /><ref name="north-south" />. 'A supraffigia Marte nu pare jessere muvemientata 'a ll'energia 'e chella terriestre. Nfrutto, Marte nu tene na cruosta spartuta nt'â pplacche, e addonche 'a tettoneca â zolle r{{v}}o mudiello terrestre nu pò jessere applecata â stu chianeta. Ll'attivetà vurcaneca fuje assaje ntensa, cummo remmostra 'o rovagno 'e mpurtante vurcane. 'O cchiù gruosso jè ll'[[Olympus Mons]], ca, cu na base 'e sejeciento km e n'autezza 'e 24 km a respietto r{{v}}e chianure ntuorno, jè porzì 'o cchiù gruosso r{{v}}o sestemma sulare<ref>{{cita|Guinness|p. 12}}</ref>. Isso assumeglia assaje ê vurcane â scuto 'e ll'[[Hawaii]], ca se furmajeno â asciuta 'e luonghe tiempe 'e lava assaje fluida<ref>{{cita web|url=http://pubs.usgs.gov/gip/volc/extraterrestrial.html|titulo=Extraterrestrial Volcanism|editore=[[United States Geological Survey]]|data=5 'e Frevaro 1997|autore=John Watson |acciesso=6 'e Settiembre 2017 |lengua=en}}</ref>. Uno r{{v}}e ppecché r{{v}}o rovagno 'e sti gruosse vurcane jè ca 'a scorza marziana nun tene 'a mobbeletà r{{v}}e placche tettoneche. Chisto vordì ca 'e punte caure arà saglie ncoppo 'o magma vattono sempe 'e stesse zzone r{{v}}o chianeta, sanza 'e se movere ppe meliune 'e anne. 'A vascia forza 'e appussatezza ajutaje 'a llava, ca ncopp'â Marte tene na pesantezza nu poco cchiù auta 'e chella 'e ll'acqua ncopp'â Terra. Stu fatto renne possibbele na cchiù facele sagliuta r'ô turreno e na cchù gruossa spannuta ncopp'â supraffigia.
Nu gruosso canyon, luongo 50 km, lasco cinquciento km e prufonno cinche o seje spacca 'o chianeta ncopp'ô equatore e jè annumenato [[Valles Marineris]], e jè 'a sula struttura nu poco spiccicata â chelle
[[File:Olympus Mons alt.jpg|thumb|left|Ll'[[Olympus Mons]], ' vurcano cchiù auto r{{v}}o sestemma sulare]]
|