Marte: Cagnamiente nfra 'e versiune

'A [[topografia]] 'e Marte tene na dicotomia ntr'â 'e ruje emisfiere: â nord 'a line nce stanno gruosse chianure cummegliate â culate 'e lave, pe tramente ô sudd nce stanne granne aute cu migliara 'e cratiere. Na teoria pruposta rint'ô 1980 e convalorata 'a nzaie scentifcehe nt'ô 2008, scurpa sta situazzione truanno 'a reggene nt'â ns tuzzata r{{v}}o chianeta cu n'uggetto gruosso quanno â [[Plutone]], abbenuta quattre meliarde 'e anne fa<ref name="giant">{{cita web|url=https://www.scientificamerican.com/article/giant-asteroid-flattened/|titulo=Giant Asteroid Flattened Half of Mars, Studies Suggest|autore=JR Minkel, Scientific American|data=25 'e Jugno 2008|acciesso=12 'e Marzo 2009 |lengua=en}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.nytimes.com/2008/06/26/science/space/26mars.html?_r=1&em&ex=1214712000&en=bd0be05a87523855&ei=5087%0A|titulo=Huge Meteor Strike Explains Mars's Shape, Reports Say|autore=Kenneth Chang|acciesso=12 'e Marzo 2009 |lengua=en}}</ref>. Si sta teoria bene seggellata, ll'emisfero 'e coppa marziano, ca jè 'o 40% r{{v}}o chianeta, addeventarrìa 'o sitio 'e mpatto cchiù gruosso r{{v}}o Sestemma Sulare cu 10&nbsp;600&nbsp;km 'e longaìrìa e 'e 8500&nbsp;km 'e ruppiezza, soperchianno 'o primmato r{{v}}o [[Vacino Polo Sud-Aitken]]<ref name="impact" /><ref name="north-south" />. 'A supraffigia Marte nu pare jessere muvemientata 'a ll'energia 'e chella terriestre. Nfrutto, Marte nu tene na cruosta spartuta nt'â pplacche, e addonche 'a tettoneca â zolle r{{v}}o mudiello terrestre nu pò jessere applecata â stu chianeta. Ll'attivetà vurcaneca fuje assaje ntensa, cummo remmostra 'o rovagno 'e mpurtante vurcane. 'O cchiù gruosso jè ll'[[Olympus Mons]], ca, cu na base 'e sejeciento km e n'autezza 'e 24 km a respietto r{{v}}e chianure ntuorno, jè porzì 'o cchiù gruosso r{{v}}o sestemma sulare<ref>{{cita|Guinness|p. 12}}</ref>. Isso assumeglia assaje ê vurcane â scuto 'e ll'[[Hawaii]], ca se furmajeno â asciuta 'e luonghe tiempe 'e lava assaje fluida<ref>{{cita web|url=http://pubs.usgs.gov/gip/volc/extraterrestrial.html|titulo=Extraterrestrial Volcanism|editore=[[United States Geological Survey]]|data=5 'e Frevaro 1997|autore=John Watson |acciesso=6 'e Settiembre 2017 |lengua=en}}</ref>. Uno r{{v}}e ppecché r{{v}}o rovagno 'e sti gruosse vurcane jè ca 'a scorza marziana nun tene 'a mobbeletà r{{v}}e placche tettoneche. Chisto vordì ca 'e punte caure arà saglie ncoppo 'o magma vattono sempe 'e stesse zzone r{{v}}o chianeta, sanza 'e se movere ppe meliune 'e anne. 'A vascia forza 'e appussatezza ajutaje 'a llava, ca ncopp'â Marte tene na pesantezza nu poco cchiù auta 'e chella 'e ll'acqua ncopp'â Terra. Stu fatto renne possibbele na cchiù facele sagliuta r'ô turreno e na cchù gruossa spannuta ncopp'â supraffigia.

 

 

[[File:Olympus Mons alt.jpg|thumb|left|Ll'[[Olympus Mons]], ' vurcano cchiù auto r{{v}}o sestemma sulare]]