Téglia
Tiglia (Napulitano) - 
Artícule scritte 'n
sud-laziale/cominése
La téglia (/'teʎːa/) (Tilia platyphyllos Scop.), è n'álbere spegliande de la famiglia de le Tiliaceae (o Malvaceae, pe la classefecazione APG), che pò cambà cchiù de ne sècule.
| Téglia | |
|---|---|
.jpg) | |
| Crassifecazzione scientìfeca | |
| Dëminië | Eukaryota |
| Regn | Plantae |
| Sottërègn | Tracheobionta |
| Dëvësion | Magnoliophyta |
| Class | Magnoliopsida |
| Órdënë | Malvales |
| Famiglia | Malvaceae |
| Jènërë | Tilia |
| Spèc | T. platyphyllos |
| Nommenclatura binommiale | |
| Tilia platyphyllos Scop. | |
| Ariale | |
|
| |
Descrezzione cagna
Álbere ávete affin’a 40 m, le frunne suó còrefórme, che gle late sechettate, la pággena pessotte ne ccone pelosa, che ciérte ciuffitte de pire ghiangaštre a gl’ángule de le nervature, ch'a maje-giugne puórtene sotte tíleche gle sciuore ermafredite, mbrefemate, che cèrte brattée, de chelore ghianghe-giallaštre. Sse sciuore suó reštritte 2-5 a la vòta é piénnene a cape sotte. Gle frutte suó capsule peccerélle che cèrte cuštate che jéscene fòre, é che la scòrza tòsta é legnosa.
Ibbridazione é chenfesione tra spèce cagna
La téglia è spasa a l'Europa cundenendale é a gle Cáucase
A l'Etalia esíštene, a gle štate naturale, ebbía du spèce de tégle, vale a dice šta spèce jécche é la téglia a frunne peccerélle o Tilia cordata. Le du spèce z'íbridane ésse fra ésse dènne uríggene a Tilia × vulgaris, che vè spisse chiandata mmiés'a gle parche urbane. È fácele a ze chenfonne tra le du spèce, ma se ze tramènde le chiande buone buone, ce se rrènne cunde ca:
- la demenzione de le frunne, che suó másseme 8 cm lòch'a T. cordata é affin'a a 15 cm lòch'a T. platyphyllos (prò le frunne de gle recacce puonne èsse ròsse a tutt'é du le spèce);
- la pággena pessotte de le frunne: le du spèce tiéve ciuffe di pire sotte tíleche de le nervature, ma sse ciuffe suó de chelore matone lòch'a T. cordata é ghiangaštre lòch'a T. platyphyllos;
- gle frutte: quigle de T. cordata è peccerigle, másseme 8 mm de diámmetre, senza cuštate mbalése é che ze spappa fácele fácele mmiés'a du déta; quigle de T. platyphyllos è cchiù ruosse, che 5 cuštate che ze vídene buone, é ène assá cchiù tuošte;
- gl'uocchie: loch'a T. cordata ze vídene 2 scagle, lòch'a T. platyphyllos ze ne vídene 3;
- le rámera gione de T. cordata suó senza pire, vale a dice lisce, mindre chélle de T. platyphyllos suó chepèrte da na pelama fina fina.
Use cagna
Medecina cagna
Z’adduóprene gl’uocchie (sotte forma de macerate glicéreche) é gle sciuore (anziéma a la brattéa a forma de scénna).
Magnà cagna
Z’adduóprene le frunne crude (nzalata) o còtte a la fressora, gle sciuore prima che sceríscene (cáppere) é la semènda che šta dénd'a gle frutte (tè assá uogle).
Ate use cagna
È assá chenesciuta pure comme chianda mellífera, è vesetata da le lape che ne predúcene ne mèle, spisse meneflerale, che creštallizza chiane chiane.
Le léna de ssa téglia suó addeprate comm'a chélle de l'ata spèce sòccia, Tilia cordata.