Tèrra de Sand Beneditt

Artícule scritte 'n
sud-laziale/cominése

La Tèrra de Sand Beneditt(pe latine Terra Sancti Benedicti) fòtt ne štate fiudale spase tra gl VIII é gl XIX sècule comm terretòrie de nfluènza de l'Abbazía de Mendecasine, ruoss ciéndr releggiuse-pelíteche-culturale de gl mediuève.

Gl cchiù ruoss spannemiénd sié jéva da gl casenate a gl Mare Terréne attraviérz la vall de gl Garegliane. Gl sciume é gl affluènd sié servévene pe riogn gl paise de gl casenate é comm cunnessione tra l'Abbazzía é gl mare.

Štòria

Fennazione

Affin’a gl 744, gl terretòrie de Mondecasine éva spartute n’terrine mberiale é terrine de le gentes ricch de lòche, comm chigl e Ummidia, chigl e Paccia é chigl e Luccia. Nen eseštéva pecciò ne riale petére temberale de gl menaštère.

La násceta de la Tèrra de Sand Beneditt chemènza che tutt le tèrr rialate a gl 744 da gl lenghebbard Gesulf II duca de Beneviénd a gl menaštère. Da ndann sse tèrr fúrene seggètt sule a gl petére papale é abbazziale. Sse riale fòtt prebbabbelmènd de tipe sía releggiuse che pelíteche: s’assecurava allescì n’allianza tra la Chiésa é gl duche benevendane pe s’arrajetà gl une che gl ate dénd a la zzòna a penènd de la Tèrra addó cúrrene mbertand víe nòrd-sudd. A gl siécule appriéss, ne ccone a la vòta, a gl chemmiénd veniérene rialate menaštère, chiése é caštèllera che tutt le prepietà sée, pure chéll che štévene lòchellà e gl mare, trámmete piacére é riale fatt da nòbbele, mberature é pape, rarrevènn gl ottandamila èttare.

Gl tré períede de la Terra Sancti Benedicti

La štòria de gl terretòrie de l'Abbazzía benedettina se pò spartì n’tré períede prengepale che currespúnnene a tré devèrz mbeštaziune de gl deminie de gl terretòrie: tenéme la prima èpeca de la curtis, puo chélla de gl castrum é pe fenì chélla de la crésceta de l’universitas civium. Dòpp l'Abbazzía pèrd ne ccone a la vòta gl stòreche petére temberale.

Èpeca de la curtis (siécule VIII - IX)

La curtis è gl seštèma fenniarie fennamendale de l'èpeca de la Terra Sancti Benedicti che va da gl 774, ann de gl riale da part di Gisulf II de Beneviénd, a gl 883, quann gl Saracène spallárene l’Abbazzía. Ngim’a sse terretòrie rialate, gl muónece tenévene autenemía tetale de deminie é de ghevèrn višt ca éva la prepietà séa. Iss s’addeprárene súbbete a ammannì buone buone la zzòna: fúrene assecate gl pandane vecin’a gl sciume Rápede é veniérene spartute mmòde accuort ngim’a gl terretòrie ciért avampošt fatt da menaštère peccerigl, le cellae. La part de la prepietà che facéva cape a na cella éva appund la curtis. Fòtt cheštruita na ròssa basíleca, gl Divin Salvatore, vale a dice la curtis maior da la quale depennévene tutt quand l’ate.

Ogn curtis éva predespòšta a èss cunemicamènd autònema, che currespennéva che gl penziére de la Règula benedettina. Gl terréne éva fatiate pruopia da gl muónece o da gl angarari, vale a dice gl fatiature che ogn ann avéven’a mbreštà ne ciért númmere de jernate de fatía, le angariae. Puo ce štévene le curtis mbreštate a parzenale é le pertinentiae, vale a dice na spècie de demanie de gl menaštère d’addó gl abbetand pegliávane la ròbba cchiù necessaria.

A ss’èpeca fòtt fennata appiéd’a l'abbazzía la cettà de Eulogimenopoli da gl abbate Bertarie. Le cellae se spaderchiárene ngim’a ne terretòrie assá larie, ma évene tra éss truopp spase; trámmete scagn de spartènz fenniarie, Mondecasine é l’ate segneríe láiche é ecclesiášteche merávene a crià cundenuità tra le prepietà sée.

A gl 883, gl menaštère de Mondecasine, de gl Salvatore é tutt le cellae fúrene sacchiate é abbresciate da gl Saracène, mettènn fine a l’èpeca de la curtis.

Èpeca de gl castrum (siécule IX - XI)

Dòpp le scurreríe de gl saracène é dòpp che Mondecasine fòtt štrutt, gl muónece che rresciérene a cambà s’accandenárene a Capua. Òpp de quéss ce fúrene na quarandina d’ann de paura é de dubbie tand è vére ca calètt gl númmere de gl terrine fatiate. La vettòria a gl mèse d’aušt 915 de la léga creštiana de papa Giuann X a la battaglia de gl Garegliane dètt la pessebbeletà a la nebbeltà lecale a repeglià gl deminie de la Tèrra. Gl muónece rriérene a Mondecasine a gl 949. A gl períede che vè appriéss gl castrum, štanziamiénd fute é fertefecate ngòpp’a ne còll, addevènda ne ccone a la vòta la part fennamendale de chendròll é ammeneštrazione de gl terretòrie é ce remane pe centinara d’ann.

La Ròcca Jánula, avampošt meletare a defésa de l'Abbazzía de Mondecasine.

A gl 967 Pandòlf Tèšta e fiérr, príngepe de Beneviénd, accòrda a gl abbate gl ius munitionis, vale a dice gl prevelègg de fertefecà libberamènd. L'Abbazzía é la nebbeltà láica, che la pepelazione che crescéva, s’addeprárene pe remétt a pòšt le prepietà: se reclamárene le prepietà, se repepelètt gl terretòrie, se criárene òpre de benífeca, se rechemenzètt a fatià terrine nuove é se criárene, appund, gl castra, repeglènn pessèss de l’abbetaziune abbandenate é criènnene de le nòve, addeprènn spiss l’andiche cellae comm ciéndr p’arraddenà l’aggènd.

Addeprènn štremiénd glevellare de la derata de vindinòv’ann, gl abbate casenése, a chemenzà da Alegèrn, rresciérene a rechiamà pure gl parzenale da gl vecine Abbruzz pe gl affedà gl terrine (m’particulare da la Márzeca é da la Cundèa de Valva). Le cundeziune évene buone ne muare: a l'Abbazzía éva data la sèttema part de la metetura é la tèrza part de le vine, tutt gl riéšt éva lassate p’iss štéss. Gl accendramiénd de l’abbetaziune de gl parzenale dénd a le fertefecaziune é gl affedamiénd a ogn parzenale de piézz de tèrra arrappresendárene le caratteríšteche de šte períede. A gl prengipie nen ce štéva na mmaleména pròssema da rrènn necessarie castèllera é torr, ma gl recuord de gl sfraciégl da part de gl Saracène é le mire de gl vecine petiénd fúrene la raggione de ssa scegliuta.

C’è arrevata na carta da chigl tiémb che parla de la fennazione de gl prime castrum: Sand Ángele. Gl štremiénd teštemònia ca a la cundrada at Teudice, attòrn a la chiésa de S. Mechèle Arcángele, se štabbeliérene 34 famigl; ogn famiglia recevètt ne site addó cheštruì dénd a le mórera, cchiù, fòre, ne piézz de tèrra da fatià ; le famigl de gl parzenale che gl commenditi, gl garzune, tenévene deritt a abbetà dénd a gl castrum é gl òbbleghe de conciare castellum che gl cunzigl de magistri fabricatores mannate da gl Abbate. Dòpp de ché, fòtt criata ngim’a gl còll Jánule na fertézza territa pe tené la vall sott’uocchie, la Ròcca Jánula.

Ne ccone a la vòta gl terretòrie se rrégn de castra. A gl 991, che Mansone abbate, viéve criate Sand Ulía é Ròccasécca. Vecin’a Aquine fòtt fertefecata la cambrétta cunzacrata a Sand Gregòrie é prevvišta de na dí e torr. Náscene Pegnatare, Mòrtela, Rocca de Vandra, Cucuruzz, Vetecuse, Pendecuorv, Súje, da cui si vede gl Tirrène, é ciért ate. Addó gl Rápede é gl Lire se ngúndrene, nascètt gl caštiégl d’Indura; vecin’a iss nascètt quigl de Vandra Menašteca; a gl 1051 gl cond d’Aquine appejárene la criazione de gl caštiégl de Tèrame; de gl štéss sècule suo Varetonna é Torrocolo (Tròcchie). La cettà appiéd’a l’Abbazzía fòtt recheštruita pe velendà de gl abbate Atenòlf é ce venètt date gl nome de Sand Germane.

Già dénd a la mbolla papale de Vettòre II de gl 1057 fúrene mendevate deciannòve caštèllera, ch’addevendárene na trendina a la fine e gl sècule, dòpp gl accatt fatt da gl abbate Desedèrie. Tale Abbate fecètt arrevà da Cuštantenòpele cèrt pòrt de vronz pe la Basíleca de Mendecasine addó veniérene ndaccate gl nome de gl castra.

	« Inter alia vero coenobio nostra castella autem haec in primis ad pedem montis S.Salvatoris, quod est S.Germani, S.Petri, Piniatari, Plumbarola, S.Stephani, S. Georgii, S.Apollinaris, Vallisfrigida, S.Andreae, Bantra Comitalis, Bantra Monacisca, Juntura, S.Angeli, Turruculum, Sancti Victoris, S.Petri in Flia, Cervara, Vallisrotunda, S. Helia, Sarracininscum. »
	(Štremiénd sottescritt da papa Vettòre II, 1057)

A gl štéss tiémb la Tèrra de Sand Beneditt s’éva prevvišta pure de una melizia abbazziale. A gl 1018, nfatt, ne grupp de Nermann che nen s’évene muort a la schenfitta de Canne, fòtt asseldate da gl abbate Atenòlf é miss dénd a la fertézza de Pegnatare a defènn le tèrr sée. Sse lúteme, chiane chiane, addevendárene accuscì petènd da fà penzà a tutt quand gl ate ca se fússere mbessessate de gl štate abbazziale sane sane. Nguetate da quéss, gl abbate Rechèrie dètt la defèsa terreteriale a gl abbetand štéss, decedènn dòpp, chigl che fússere addevendate seldate de prefessione. Ne ccone a la vòta se créa allescì na nòva class seciale, chélla de gl milites, a gl quale viéve date deritt sèmb cchiù ruoss; sul’a iss, presèmbie, teccávene le terrae sine servitio. Peddecchiù, gl seldate a cavagl, vale a dice gl cchiù ricch, ch’arrappresendávene la píccula areštecrazía, tenévene gl deritt de recève ne mandenemiénd pe gl cavagl é nen tenévene gl òbbleghe de pajà la fendeuaria. ‘N seštanza, mméce de gl pajà pe gl servizie meletare, gl abbate gl déva sse deritt.

Crésceta de l’Universitas Civium (siécule XI - XIII)

Desedèrie mindr dà a Sand Beneditt gl avére temberale é le lébbra de Mondecasine (parteculare da na meniatura casenènz).

La tèrza èpeca chemènza quann šta pe fenì gl Unnecèseme sècule, quann gl castra suo rafferzate: la pepelazione de le caštèllera piglia cusciènza seciale é chemènza a se métt anziéma é crià l’Universitas civium, pe fà valé gl deritt sié viérz l'Abbazzía. Prò la pessebbeletà d'azzione de le caštèllera éva redott date ca teccava a gl Abbate nemmenà le cáreche púbbleche prengepale é la tèrra éva prepietà de gl menaštère.

Gl sècule XI fòtt gl sècule d'òre de l'abbazzía ch’addevendètt na petènza pelíteca é cunòmeca smeserata, razie pure a tutt gl dune é deritt che recevètt de cundinue. A sse štéss períede gl terretòrie de l’abbazzía arriva a gl mare razie a gl abbate Fedriche é nnanzetutt Desedèrie, rrescènn a avé le caštèllera de Fratt, Mòrtela, Terame, Cucuruzz, Traetto, Spigno, Súje é la Torr a Mare de Pandòlf Tèšta e fiérr.

Sse spannemiénd chemènza che gl rechenescemiénd de Chartae Libertatis: gl Abbate accurdava anziém’a gl rappresendand le cundeziune é gl òbbleghe de le relaziune tra iss. Gl abbate Desedèrie dètt a gl abbetand de Trajetto sse cart d’esenzione de le pajà a gl 1061. Dénd a chéll date a Súje a gl 1079 se lègg che gl Abbate appremettéva a dà a la cettadenanza la pessebbeletà d’ammeneštrà la légg é la geštizia é a nen nemmenà sènza apprevazione ammeneštrature fraštiére. Ss’eveluzione éva faceletata da le crésc de le frazzienamiénd de le prepietà pebbía de denaziune é de vennute é spartènz aredetarie. Gl spannemiénd de le Universitas rrennévene cchiù sémblece a rescògl de gl pacamiénd: gl pacamiénd pe gl rennòve de le cungessiune se facéva attraviérz gl rappresendand é la somma venéva spartuta tra gl síngule cettadine. Dénd a sse períede cresciérene pure gl servizie ch’avéven’a mbreštà chigl a chi s’évene date gl terrine, addevendate terrae de servitio.

Comungue, a gl 1137, Reggiére II arraffatt le tand recchézz ammendenate dénd a gl menaštèrie pe pajà le spése meletare che servévene pe cungueštà gl Rrégn de Secilia. Da ndann chemenzètt ne períede de calata. Gl petére abbazziale a sse períede fòtt, nfatt, lemetate da fòre, chemenzènn da gl Nermann che ghevernávene gl sudd de la Penísera. A gl 1199, le trupp mberiale assediárene l’abbazzía štabbelènnese a Sand Germane. La Tèrra de Sand Beneditt se trevètt a gl ciéndr de mbertand vecènn de gl príngepe Svève, che lemetárene angora de cchiù gl petére de l’Abbazzía: a gl 1230 dénd a ssa cettà se firmatt la pace tra gl papa Gregòrie IX é gl mberatore Fedriche II; a gl 1266 angora a Sand Germane gl uómmene de Manfrède preváren’a resišt a gl cungueštatore Carl I d'Angiò. Gl cúlmene de gl mbeveremiénd se rarreviètt a gl lútem’ann de la demenazione svèva, quann gl muónece fúrene cacciate da Mondecasine é gl menaštère addevendètt na ròccafórt meletare é fòtt spegliate de tutte le recchézz sée.

Dòpp sse schemmattute vecènn, gl abbate Bennard I Ayglerio fòtt pretaguništa de la reštaurazione de gl patremònie de l'abbazzía é la cudeficazione de gl deritt de gl menaštèrie. Iss dètt pe ciért gl deritt de l'abbazzía, gl òbbleghe de gl súddete, le spèce andiche é gl cudefechètt. Štabbelètt pure le chenfénera d’ogn caštiégl, pe nen fà repète le terríbbele é sangunose lite ch'évene già secciése ate vòte. L’òpra séa, arrassunda énd a tré Reggiéšt, éva de mbertanza fennamendale pe cercà de fermà quigl preciéss de štrecazione de gl seštèma fiudale comm quigl ch'éva secciése a gl sècule apprima.

La pèrdeta de petére de gl menaštère (siécule XIII - XIX)

Dòpp tale períede de crésceta Mondecasine chemenzètt a pèrd chiane chiane gl petére temberale é gl terretòrie che chemmannava. Ne tarramute spallètt l'Abbazzía a gl 1349 é, pure se chéšta s’è reméssa súbbete a fenzienà, sse fatt è cunzederate mbertand assá. A gl XIV sècule, da Ròma se cerchètt de frenà l'abbazzía mettènn ne vèscheve a San Germane, ma gl abbate rresciérene a mandené ne muar’e deritt parteculare razi’a papa Urbane V. Dòpp la battaglia de gl Garegliane de gl 1503, che segnètt gl prengipie de gl deminie aragunése ngòpp’a gl sudd, la Tèrra de Sand Beneditt addevendètt part de gl Rrégn e Nápele.

La fine uffeciale de la segneria fòtt a gl 1806 che la scangellazione de gl deritt fiudale.

La gerešdezzione acclesiašteca affin’a gl XXI sècule

Gl menaštère uoje.

Che la pèrdeta de gl petére temberale la gerešdezzione de l'abbazzía ngòpp’a gl terretòrie tòrn tòrn remanètt sulamènd acclesiašteca, comm abbazzía terreteriale: gl abbate évene assecciate dénd a le fenziune a viéscheve diecesane, pure se a la cchiuppart e le vòte nen évene freggiate de gl caráttere peschepale.

Tale setuazione derètt affin’a gl 23 d’ottobbr 2014, quann papa Frangisch redecètt gl terretòrie de l'abbazzía terreteriale a la sola chiésa abbazziale é a gl menaštère, che le pertenènz derètt, mindr gl riéšt de la štòreca Terra Sancti Benedicti passètt a la diòcese de Sòra-Aquine-Pendecuorv, che a gl štéss tiémb cagnètt gl nome sié che quigl de Sòra-Casine-Aquine-Pendecuorv.

Spannemiénd de la Terra Sancti Benedicti

Veduta de la cambagna de Casine (Mondecasine a maneritta) da gl menaštère de Casalecènz

A gl VIII sècule, vale a dice a gl memènd de gl done de Gesulf II che ségna gl prengipie de gl rrégn abbazzíale, la Tèrra de Sand Beneditt raccugléva gl terretòrie currespennènd a Sand Vettòre, Sand Piétre, Cervare, Vetecuse, Acuafunnata, Varetonna (che le frazziune Cardite é Válvere), Sand Ghiasce, Agnone, Sand Ulía (che Valleluce), Biéglemónd, Tréll, San Germane, Villa Santa Lucia, Pegnatare, part d’Espèria, San Giorgio a Liri, Castelnuovo Parano, Sandapunare, Vallemaio, Sant'Andrea del Garigliano e Sant'Ambrogio, che geravane tutt quand attòrn a gl ciéndr ch’è Casine.

Pe raggiune chiare, a l'èpeca la pepelazione pe númmere nen éva sòccia a chélla d’uoje é ne muare de sse ciéndr nen évene angora nate.

Miniatura de gl terretòrie de Mondecasine.

Ne fatt cheriuse ène ca quasce tutt le cunfénera de la Terra San Benedicti se petévene vedé a uocchie nude da gl menaštère de Mondecasine, le ché permettéva a gl abbate de tené sott chendròll tutt le prepietà sée.

Dòpp, razi’a ne muare e dune, gl terretòrie seggètt a la gerešdezzione casenése fòtt assá spase, affin’a rarrevà, a gl másseme spannemiénd tra gl 60 000 é gl 80 000 èttare. Faštima già da gl 748 gl menaštère rrescètt a avé gl terretòrie de San Gregòrie d'Aquine, che šta mmiés’a Aquine, San Germane é Castrocielo. Attòrn a gl ann 788, Mondecasine recevètt comm done gl pòrt de Traetto (la Mindurn d’uoje) ngim’a gl Garigliane, permettènnece de tené n’apertura ngòpp’a gl Mare Terrène. De gl terretòrie benedettine facéva part pure Civita di Sant'Urbano, che recade uoje dénd a gl terretòrie d’Aluite. A gl 1022, s’arraghiogn Rocca d'Evandro, a gl 1043 Castelforte é a gl 1058 Corène. A gl 1105, pure gl terretòrie de Pendecuorv éndra a fà part de la Terra San Benedicti; a la fine, a gl 1120, fòtt la vòta de Casalcassenése, ansiém’a gl caštiégl d’Acuafunnata.

La Sfelata Štòreca "Terra Sancti Benedicti"

Il Sfelata Štòreca "Terra Sancti Benedicti" è na cummemorazione de le spèce andiche medievale che se tè ogn ann da gl 1994 a Casine a la fèšta de Sand Beneditt, patrone de Casine é d'Euròpa. Le chembarz ch’arrappresèndene gl segnure, gl nòbbele, gl maštr, gl priéte é gl pòpele, comm pure chigl ch’arrappresèndene la Militia Terreteriale, sfílene arrèt’a gl gunfalone de gl chemune sié, gl juorn de la Semmana de Sand Beneditt (a cavagl de gl 21 marz), abballènn é partecepènn a juoche pepelare.

Lébbra

• A òpra de Gioacchino Giammaria, Castelli del Lazio meridionale, Laterza 1998
• Pierre Toubert, Dalla terra ai castelli, Einaudi 1995
• Cesare Crova, Insediamenti e tecniche costruttive medievali. Il Latium adiectum e la Terra Laboris, Mondecasine 2005
• Luigi Fabiani, La terra di S. Benedetto, 3 vell., Mondecasine 1968
• Emilio Pistilli, Corteo Storico "Terra Sancti Benedicti", Casine, 2005
• Emilio Pistilli, I confini della Terra di S. Benedetto, dalla donazione di Gisulfo al sec. XI, Casine, 2007
• Emilio Pistilli, Il privilegio di papa Zaccaria del 748. Alle origini della signoria cassinese, Casine 2009

Jond e fòre

• Terra Sancti Benedicti