XIX sècule

Varianti esistenti: XIX seculo (Napulitano) -

Artícule scritte 'n
sud-laziale/cominése

I millènnie | II millènnie | III millènnie

XVI sècule | XVII sècule | XVIII sècule | XIX sècule | XX sècule | XXI sècule | XXII sècule

Vecènne

• 8 maje 1841: abbiamiénde e la cartièra Visocchi a Atini.
• 1852: ze chemènza a cheštruì la Ferrièra d'Atini 'n cuntrada Riscinische.
• 1853: z'abbía gle sfruttaménde de le minière de fiérre “Ferdenande II de le Du Sicilie” a Sande Renate.
• 1878: gle du friate Fònze e Pasquale Visocchi z'accáttene la Ferrièra d'Atini.
• 1898: cheštruzzione de la cendrale idroelèttreca 'n cundrada Caštellone, a Pescenische.

Perzunagge mburtande

Nate

• 17 maje 1817: Pasquale Visocchi († 1908).

Mmenziune, schepèrte, nnevaziune

• 1800:
  • gle chímeche é físeche lummarde Alisando Volta chemúneca a la Royal Society ca è mmendate la battería lèttreca.
  • gle mmendore bretánneche William Murdock cría l'aglemenazione a gas.
  • gle štròneme é físeche germanése nateralezzate nglése William Herschel scòpre ca esište na forma re luce nvesíbbele che ze chiamarrà radiazione nfraroscia.
• 1801:
  • a gle 1° jennare, gle štròneme taliane Gesèppe Piazzi scòpre gl'ašteròide Cerere.
  • gle frangése Joseph-Marie Jacquard mmènda ne telare a schèda cavetata che pòrta gle cugnome sié.
  • gle naturališta frangése Jean-Baptiste de Lamarck è gle prime a addeprà gle tiérmene vertebbrate é mmertebbrate, é cría la sciénza medèrna re la zeleggía re gle mmertebbrate.
  • schepèrta da parte de gle físeche germanése Johann Wilhelm Ritter de la radiazione ultravielétta.
  • gle físeche nglése Thomas Young demòštra che la luce è chembòšta d'onne.
  • vè schepiérte le Niòbbie, nuove eleménde chímeche, da gle nglése Charles Hatchett.
• 1802:
  • gle štròneme é físeche nglése William Herschel addòpra pe la prima vòta la paròla ašteròide pe nzegnà gle cuorpe celèšte suocce a ne chianéta terrèštre ma cchiù peccerigle, é che nen tiéve na forma tonna.
  • gle chímeche svedése Anders Gustav Ekeberg scòpre ne nuove eleménde chímeche che chiamarrà Tantalie.
• 1803
  • gle chímeche nglése John Dalton refà é reprepone l'idéa de Demòcrete, ch'ammaggenava la matèria chembošta da vácura peccerélle, criènne allescì la tiuría atòmeca medèrna.
  • gle físeche frangése Jean-Baptiste Biot dice ca gle meteurite esíštene é cárene da gle ciéle.
  • schepiérte tré nuove eleménde: le cèrie da gle chímeche svedése Jöns Jakob Berzelius é gl'amíche sié gle mineraleggišta svedése Wilhelm Hisinger, l'òsmie é l'iridie da gle chímeche bretánneche Smithson Tennant.