Gliunëdì

Varianti esistenti:

Artícule scritte 'n
sud-laziale/cominése

Gliunëdì è gl juorn ë la sëmmana tra la dëménëca e gl martëdì.

Štòria ë la paròla

Gliunëdì, pë napulëtan comm pë l'ávëtë lengh rëmanz (fòrëca gl përtëualles), në vè da gl latin lunae diem «juorn ë la gliuna». Zë dic lundi pë franges, lunes pë spagnòl (caštiglian), luni pë rumèn, dilluns pë catalan, dilun pë occëtan, prò segunda-feira pë përtëualles.

Dend a lë lengh ggërmánëchë, è apparëndat a Máni, gl ddíë ggërmánëchë (nòrdëchë) ë la gliuna, ddíë máscurë (pë ggërmanes zë dic der Mond «gl» gliuna). Accuscì tënem pë ëslandes Manudagur; pë nghles Monday, da gl nghles andich mōna > moon ; pë ollandes Maandag, chë në vè da maan (jecch è fëmmënil), pë ggërmanes Montag, da gl andich ávëtë ggërmanes māno > Mond «gliuna», ecc. Në viev tutt quand da në ggërmánëchë chëmun *mænan-, apparëndat faštima a gl nòm ë gl muès *mænōÞ > ëslandes mánuð, nghles month, ggërmanes Monat, ecc. La paròla ggërmánëca chë nzegna gl muès è apparëndata a gl latin mensis > muès, wall *mids, walles mis, brëton miz, ërlandes mi «muès». Štessa parëndèra tra gl ggrèch meis, men «muès» e mene «gliuna». Në viev tutt quand da na bbas ndeuropéa *mē chë zë rëtròva dend a la paròla «mësura», èssènn lë fas ë la gliuna addëprat comm a na mësura ë gl tiemb.

A l'Asia, pë ciert lengh gliunëdì vò dic «gl prim juorn». Pë cënes prësèmbië, zë dic xingqi yi, chë vò dic «juorn 1 ë la sëmmana».

Mmec, pë árabë, armenië, ggiurgian, ggrèch, abbrèj, përzian e përtëualles, la traduzzion lëttëral ë la paròla èngh «sëcond juorn».

Pòšt chë tè dend a la sëmmana

A la cchiuppart ë gl pais ë l'Auròpa, a l'Auštralia, a l'Amèrëca ë gl sudd e a ciert pais ë l'Áfrëca e ë l'Asia, gl gliunëdì è gl prim juorn ë la sëmmana. Pur la nòrma ISO 8601 dic ca la sëmmana chëmènza da gl gliunëdì.

A cèrt at part, gl gliunëdì è gl sëcunn juorn ë la sëmmana. Accuscì è a gl Règn Unit, a gl Canatà, a gl Štat Unit e a gl Ggiappon.

A gl juorn ë uoj, në muar ë cultur tiev gl gliunëdì comm prëngipië ë la sëmmana fatiativa, jušt òpp gl week-end. Gl pais ë gl Mëdioriènd chëmènzënë la sëmmana ë fatía chë gl sábbatë, Israèl chë la dëménëca (yom rishon, Prim juorn [ë la sëmmana]).